2.2.2.1. ÇİMENTO KATILMASI

Çimentonun toprağın her tarafına aynı şekilde iyice dağılması sağlanmalıdır. Dayanımı arttırmak için çimentoyu çokça katarak toprak betonu yapmaktan çekinilmemeli, maliyet artırılmamalıdır. Deneyler 1 m3 toprağa 2 torba (100 kg ) çimentonun yeteceğini göstermiştir.
Çimento toprak karışımı katılaşmadan kalıplama işleri bitmiş olmalıdır. Bu nedenle çimentolu kerpiç çamuru, 1 saat içinde kalıba yerleştirilmeli, kalıpta 1 gün bekletilmeli, beklenecek zaman yoka, ya düzgün ya düzgün ahşap ya beton gölgeli alanda altlıksız kalıpta dökülüp kalıp alınabilir ya da altlıktan kolayca ayrılabilen bir kalıba dökülür kerpiç sarsılmadan yan kalıplar alınır kerpiç altlığı ile birlikte gölgeli bir yerde kurumaya bırakılır. Çimentolu kerpiç normal sertliğini alıncaya kadar sarsılmadan ve güneşten korunarak bekletilmeli yeteri kadar sertleşince çevrilmelidir.

2.2.2.2 KİREÇ KATILMASI

Toprağa ister toz kireç, ister lapa halinde sönmüş kireç katılması, kerpiçin dayanımında bir artmaya neden olmaz. Ancak sudan zor etkilenen, nemden etkilenmeyen kerpiç elde edilir. Kerpiç çamuruna kireç katılacaksa 1 m3 kerpiç ‘e 1 torba (40 kg) toz kireç veya buna eşdeğerde kireç lapası konarak iyice karıştırılır. Normal katkısız kerpiçin kurutulmasındaki yöntem uygulanır.


2.2.2.3. SAMAN VE BENZERİ LİFLER KATILMASI,

Organik lifsel bitki artıklarının katılması ile dengeli, homojen kuruma sağlanır, büzülme ve çatlama azalır, dayanım artar. Anadolu da eskiden beri kerpicin sağlamlığını arttırmak ve çatlamaları önlemek için, saman katılmaktadır. Ortalama 1 m3 çamura, yaklaşık 8-12 kg.

Saman katılmaktadır. Döküm ve kurutma işlemi normal kerpiç gibidir.

2.3. ALKER (ALÇILI KERPİÇ)

Alçı toprağa çimentodan daha kolay katılır. (Alçı, alçıtaşı bulunan her yerde kolaylıkla üretilebilir. Kırsal bölge halkı tarafından kendi olanakları ile alçı taşları basit fırın veya ocaklarda pişirilerek öğütülür ve alçı elde edilir.)

Alçılı kerpiçin çimentolu kerpiçe ve diğer katkılara göre maliyeti daha azdır. Bol su ile karıştırılarak akışkan hale getirilen alçı, daha önce ısıtılarak dinlendirilmiş toprağa katılır ve çok acele karıştırılır, hemen kalıplanır. Alçının çabuk katılaşması, kerpiç kurumadan kalıbın hemen boşaltılmasına imkan verir. Yapılan deneylerde alçılı kerpiç (ALKER) in katkısız kerpiçe nazaran kururken büzülmesinin, suda çözülme ve dağılmasının daha az, taşıma gücünün daha fazla, yüzeylerinin çok daha düzgün olduğu ve toz üretmediği, saptanmıştır. Ayrıca saman gibi maddelerin katılmasına gerek kalmamaktadır. Toprağa, çimento yerine alçı katılması, çimentodan tasarrufu ve bu çimentonun evin temelinde, sulu hacimlerinde kullanılmasına olanak sağlar.

Alçı katılmış toprak çabuk sertleşeceğinden, katılaşmadan kalıba yerleştirilmelidir. Sertleşmeye başlamış çamuru sıkıştırmak veya kısmen doldurulmuş sertleşmiş kalıba taze çamur eklemek de yanlış ve sakıncalı bir iştir. Bu nedenle ne kadar çamurun sertleşmeden kalıba yerleştirebileceği önceden denenerek saptanmalıdır. Alçı katkı için bu miktarda çamur ayrılmalıdır. Bu kadar çamurdaki kuru toprak miktarı yaklaşık olarak belirlenmelidir. Bu işte teneke veya belirli bir kap, ölçek olarak alınmalıdır. Bu toprağın ağırlıkça yaklaşık 10 da biri miktarında alçı, su ile akıcı kıvamda karıştırılır. Bu alçılı su ile çamur mümkün olduğu kadar çabuk iyice karıştırılır, hazırlanmış olan kalıplara yerleştirilir. Bu seferde hazırlanan çamurun hepsinin yerleştirilebileceği kadar kalıp hazır olmalıdır. Bütün kalıplar doldurulduktan sonra döküm sırasına göre boşaltılır. İkinci parti çamur hazırlanırken diğer yanda kalıplar temizlenip, döküme hazır duruma getirilmelidir. 20 mm. lik elekten elenmiş kuru dökme (sıkıştırılmamış) toprağa, yaklaşık hacim olarak anda bir hacim (örneğin teneke) alçı katılır. Bu oranda yapımdan önce denenerek toprak türüne göze alınabilir veya çoğalabilir. 

2.4. ÇAMURUN HAZIRLANMASI

Kerpiç yapmak için, uygun toprak seçilir ya da, toprağı uygun duruma getirecek şekilde kum veya kil katılır. Gerekiyorsa veya iyileştirme için herhangi bir katkı maddesi konulması öngörülmüşse, bu katkı maddesi de katılır. Kerpiç toprağının iyi biçimlendirilmesi için , toprağın kıvamının iyi ayarlanması gerekir. Toprağın kıvamı, katılan su miktarı ile değişir. Toprak su karışımında su arttıkça, kerpiçin dayanımı azalır, zor kurur. Kuruma sırasında fazla büzülme ve çatlama yaptığı gibi, kerpiçin biçimi bozulabilir, çarpılabilir.

Karma suyunun mümkün olduğunca azaltılması bu sakıncaları önleri, yani büzülmesi azalır, dayanıklılığı artar biçimi bozulmaz. Bunlara karşılık, kalıplanması zorlaşır. Çamuru kalıba iyi yerleştirmek için, sıkıştırma veya tokmaklama gereği ortaya çıkar.

Bu işlemler, karşılığı değen bir zahmettir. Çamurun kıvamı, uygulanacak kalıplama ve sıkıştırma yöntemine göre önceden denenerek belirlenmelidir. Toprağın nemliliğinin değişmesinin, katılacak su miktarını etkileyeceği unutulmamalıdır.

Kerpiçin uygun kıvamı için gerekli su miktarı belirlendikten sonra, bunun bir kısmı ( eğer katkı maddesi katılacak ise) katkı maddesi karışımı için ayrılmalı, geri kalan su ile toprak iyice karıştırıldıktan sonra en az bir gün dinlendirilmelidir. Çamuru oluşturulan toprağın kuru ağırlığına göre belirlenen katkı maddesi ( çimento, alçı, kireç ) ayrılan suya karıştırılır. Akıcı kıvamda ki bu karışım dinlendirilmiş çamura iyice karıştırılır, böylece tavlanmış çamur, kalıba yerleştirilmeye hazır hale gelir. Çamurun karşılaştırılması ve kalıba yerleştirilmesi katkı maddesinin katılaşma süresinden kısa zamanda bitirilmelidir.

2.5. ŞEKİLLENDİRME- KALIPLAMA

Kerpiç üretimi için uygun kıvamdaki çamur, genellikle ahşap kalıplara dökülerek şekillendirilir. Bölgeden bölgeye farklılıklar göstermesine rağmen ülkemizde en çok kullanılan kerpiç boyutları şöyledir.

Uzunluk : 30-35 cm.
Genişlik : 30-35 cm.
Yükseklik : 10-12 cm.

Bazen yarım boyutta olanlar da aynı zamanda üretilir.

Uzunluk : 30-35 cm
Genişlik : 15-17 cm
Yükseklik : 10-12 cm

Büyüklere ana, küçüklere kuzu adı verilmiştir. ( Şekil 5,6) da ALKER kalıp örneği görülmektedir. Kerpiç kalıbı, çıralı çamdan ve iç yüzü rendeli olarak yapılmalıdır. Kalıbın iç boyutları, belirlenen kerpiç boyutlarından büzülme oranında daha büyük tutulur. Kalıbın iç yüzeyleri, kerpiçin kolay çıkarılabilmesi için, ya yağlanır veya kumlandırılır. Hazırlanan kerpiç çamuru, kuvvetli bir savurma ile kalıp içine çarpılır ve üzerinden bastırılır veya tokmaklanarak kalıbın her tarafına iyice yerleşmesi sağlanır. Bir çok evin aynı zamanda yapıldığı büyük şantiyelerde çok gözlü çelik kalıpla, karıştırma ve döküm işleri için betoniyer ve elevatörler gibi mekanik araçlar kullanılabilir. Çok sulu akıcı kıvamdaki çamurun kalıba dökülüp üstünün düzeltilmesi, iyi kerpiç üretimi için uygun bir yöntem değildir. Uygun bir sıkıştırma sağlanmalıdır. Kerpiç kendini çekerek bir miktar kuruyunca, kerpiç kalıbı sökülerek, kerpiç açığa çıkarılır ve kurumaya bırakılır. Kuruma, güneşten olmamalı, gölgede kurutulmalıdır. Kuruyan yüzeyler sürekli çevrilerek kerpiçin çarpılması ve çatlaması önlenir. Alçı gibi çabuk katılaşan katkılı kerpiçler, ALKER, kalıptan çıkarılınca hemen aralıklı istif edilir, veya duvara konulabilir. ALKER için, katkısız kerpiçlerveya çimento katkılılar gibi geniş döküm alanlarına, kuruma sırasındaki işlere ve zamana, ( bekleme) gereklilik yoktur.

 

 

3. YIĞMA YAPIM YÖNTEMİ
3.1. TEMELLER

Bina temelinin yapılmasında şu hususlara dikkat edilmelidir. Temeller sudan etkilenmeyen malzeme ile yapılmalı ve sudan korunmalıdır.

1- Temel çukuru kazılırken, köşelerin tam dik olması sağlanmalıdır.
2- Temel, ana kayaya veya sağlam toprağa kadar inmeli,
3- Taş temelin altına, oturmaları önlemek için yaklaşık, mümkünse 10 cm. kalınlığında beton altlık yapılmalı, olanak yoksa kum serilmeli, ( Şekil 8-9-10-11),
4- Taş temellerde kullanılan taşların, yüzeyleri yuvarlaklaşmış dere taşları dere, düzgün yüzeyli köşeli olmasına dikkat etmeli,
5- Taş temel duvarı örülürken kullanılacak harç, toprak veya kireç katılmış melez harç, olmamalı, çimento harç kullanılalı, temel duvarı örgüsüne özen gösterilmeli,
6- Temel duvarı üst hizası, yöredeki muhtemel sel seviyesinden yüksek olmalı ve zeminden en az 50 cm. yükseltilmeli,
7- Deprem bölgelerinde temel üst (su basman) seviyesinde “demirli” betonarme hatıl çepeçevre dolaşmalı, olanak yoksa köşelerde ve duvarların birleşme yerlerinde çok iyi bağlantılı ahşap hatıl kullanılmalı, ( Şekil 17)
8- Kerpice nemin geçmesini önleyecek nem izolasyonu bu hatıl ile beraber düşünülmeli, bunu için:

a. Nem izolasyonu betona katılacak ve geçirimsizlik sağlayacak katkı maddeleri ile yapılabilir,
b. Nem izolasyonu beton üst yüzeyine sürülecek bitüm emülsiyonu, bitüm solüsyonu veya geçirimsiz plastik maddeler ile sağlanabilir,
c. Nem izolasyonu kerpiç ile betonarme hatıl arasına konacak bitümlü karton, bitümlü kanaviçe veya bitümlü keçeler yardımı ile yapılabilir.

 

 

 


(Şekil 8,9,10 ve 11) de temel ve nem izolasyonu, bağlantı düzenleri görülmektedir. 

3.2. DUVARLAR
3.2.1. Kerpiç ile Yığma Duvar Yapılması
Kerpiç (blokları) ile duvar yapılmasının yararları :

  • Dayanımı en fazla olan kerpiç elde etme olanağı artar.
  • Çamur, kuruma sırasındaki büzülmesinin duvara konmadan yaptığından, duvarda kurumadan dolayı çatlama olmaz.
  • Kerpiç döküldükçe, (duvara konulmadan önce) kalitesini kontrol etme ve kalitenin yetersiz olduğu durumlarda iyileştirme işlemlerini yapmak olasıdır.
  • Herkesin kendi evini yapması düzeninde hava şartları elverdikçe ve boş vakitlerinde kerpiç dökülebilir. 

     

  • DUVAR ÖRME USULLERİ

  • Taşıyıcı duvarlar 1 tuğla ana, 11 tuğla kuzu veya 1,5 tuğla ana- kuzu olarak örülürler (Şekil 12,13)
  • 1 tuğla kalınlığındaki örgüde bir sıra dizi tuğlası olursa, 1 sıra bağ tuğlası olarak örülmelidir.
  • 1 tuğla kalınlığındaki örgüde, dizi tuğlaları ¾ tuğla boyu ile başlamalıdır.
  • 1 tuğla kalınlığındaki duvar, yalnız “Ana” büyük boyutlu kerpiçle de örülebilir.
  • Köşe saplama ve çapraz geçme duvarlarda, bağlantıların usulüne uygun olmasına dikkat etmelidir. ( Şekil 12-13)
  • Pencere altına, pencere ve kapı üstüne konacak lentoların (sürekli olmaları) hatıla dönüştürülmesi faydalıdır. (Şekil 19)
  • Kapı ve pencere kasalarının duvara kolayca bağlanabilmeleri için, kapı ve pencere boşluklarında, karşılıklı olarak, 1alt sırada, 1 orta sırada ve 1 üst sırada ziftlenmiş (bitümlenmiş) ahşap takoz yerleştirilmelidir. Takozun duvar yüzüne gelen yerlerinin sıva teli ile örtülmesi yararlıdır. Daha iyisi takozlar boşluk yüzeyine dik olarak duvarın orta kısmına konulmalıdır. (bakınız kapı bölümü Şekil 19)
  • Duvar örgüsünde harcın her yerde aynı kalınlıkta olmasına, tüm yüzeyi doldurmasına, çok kalın olmamasına ve düşey derzlerin tam doldurulmasına özen gösterilmelidir. Bu önlemler duvarın taşıma gücünü arttırır.


    SAKINCALARI

    3.2.2. Yerinde Dökme Duvar ( Dövme Duvar )

    ALKER üretimindeki gibi alçılı çamur duvarda hazırlanmış kalıplar içine dökülür ve duvar oluşturulur. Kerpiç ile örmeye göre çok daha çabuk duvar yapımına olanak verir. Buna karşılık bazı sakıncalı yönleri vardır. Bu sakıncalar giderildiğinde veya önemsiz kaldığı durumlarda hazır kerpiçe tercih edilir. Bu sistemde, kuruma sırasındaki büzülmeyi en aza indirebilmek için, toprak türünün seçimine veya iyileştirilmesine daha fazla özen gösterilmelidir.

    Çok ev yapılacaksa kolay sökülür takılır kalıp türü geliştirilmelidir.


    Kalıp içinde çamurun sıkıştırılması zordur.
    Büyük hacimde duvar kuruduğu için büzülme fazla olacaktır. Bundan dolayı çatlaklar olabilir. Özellikle iki duvarın kesiştiği yerlerde çatlama beklenebilir.
    Karışımın iyi olup olmadığı iş bitince belli olur. Bu yüzden karışım baştan en az büzülme yapacak şekilde denenerek bulunur.
    Aynı dönemde çok işçi çalıştırılmasını gerektirir.
    Dövme işleminden gelen kuvvetli basınca, duvar boyunca kalıbın dayanabilmesi için, belirli aralıklarla kuşak ve gergi ile iki kalıp kanadının bir birine bağlanmasına ihtiyaç vardır.







    Kalıpta önemli olan, duvarın kalınlığını muhafaza etmek yanında, bir döküm işleminden sonra kalıbın sökülmesi, temizlenmesi ve tekrar montajının (kurulması) kolay ve çabuk yapılabilmesidir. Kalıbın tespit elemanları şekildekiler gibi olmalıdır. Döküm kesintili yapılabilir (Şekil –15) duvar boyunca sürekli yapıldığı takdirde kalıp (Şekil 16) daki gibi düzenlenebilir.
    Örme duvarda olduğu gibi belirli yerlerde ahşap veya betonarme hatılların oluşturulması gereklidir. Ahşap iskeletli yapılarda da dolgu olarak kerpiç kullanılabilir. Bu yapı tarzı ayrı bir inşaat sistemidir. Burada geniş olarak bahsedilmeyecektir. Daha geniş bilgi için :
    (Bak.Ruhi Kafescioğlu; Kuzey Batı Anadolu da Ahşap Ev Yapılar, İstanbul 1955)

    3.3. HATILLAR
    Kerpiç yapılarda, yapının yatay yüklere, özellikle deprem etkilerine dayanıklılığını arttırmak ve yükleri yaymak için duvarlarda yatay bağlantılar yapılır. Bu bağlantılara hatıl adı verilir. Hatıllar, subasman başlangıcında, duvar bitiminde, (kat veya dam krişlerinin oturacağı yerlerde ) pencere alt ve üst hizalarında, duvarın dış yüzünden biraz içerde olacak şekilde yapılır. Hatıllar ahşap veya betonarme olabilir.

    3.3.1. Ahşap Hatıllar

    Deprem bölgelerinde, enaz 10x10 cm. diğer bölgelerde 5x0 cm lik kadron kullanılmalıdır. Duvarın dış yüzünden biraz içerde, (sıvayı çatlamaması için ) ve iç yüzeye gelecek şekilde ara ara birbirlerine bağlı ahşap hatıllar oluşturulur. (TS 2515 ) Kerpiç örgüde, köşe bağlantısı zayıf olacağından özellikle deprem bölgelerinde hatıllarla köşe bağlantılarının kuvvetlendirilmesine özen gösterilmelidir.
    (Şekil 17)



    .3.2 Betonarme Hatıllar :

    Duvar genişliğinde veya dış yüzeyden biraz içerde, en az 15 cm. yükseklikte yapılmalı ve içinde 4 x Ø10 veya 4x Ø8 boyuna demir donatı konmalı ve bunlar deprem bölgelerinde en çok 25 cm diğer bölgelerde en çok 40 cm ara ile Ø6 etriye ile bağlanmalıdır ( Şekil –10)




    devam »»