3.4. BACALAR
Bacalar taşıyıcı duvar kalınlığını azaltmayacak şekilde içten yapılmalıdır.
Mümkünse bacalar özel baca tuğlası ile yapılmalıdır. Baca deliği 15 x 15 cm. veya 15 cm çapında künk olmalıdır. Künk kullanıldığı takdirde çevresine duvarla bağlantılı kerpiç duvar örülmelidir. Döşeme ve çatıda ahşap kirişler en az 10 cm baca duvarı yüzeyinden uzaklaştırılmalıdır. Baca duvarında tüm derzlerin iyice doldurulmasına özen gösterilmelidir. Bacalar dam veya çatının en yüksek yerinden 50 cm. daha yüksek olmalıdır. Baca üstü bir şapka ile yağmurdan korunmalıdır. Baca dibi ile çatı örtüsünün kesiştiği yerde su sızmasını önleyecek önlem alınmalıdır.
3.5. DUVAR BOŞLUKLARI
3.5.1. Pencereler :
Duvar örgüsünde, kapı ve pencere boşluğu için, sonradan alınmak üzere boşluk kalıbı konur. Yerinde dökme kerpiç duvarlarda boşluk kalıbının derinliği, duvar kalınlığından olur. Duvarda kapı ve pencerelerin geleceği yerler olan boşluklar, deprem yönetmeliğine göre köşe ve bağlantı noktalarından en az 15 cm uzaklıktan başlamalıdır ve genişliği en fazla 100 cm olmalıdır.
Pencere boşluklarının geldiği yerlerin, karşılıklı duvarlarda aynı konumda olmasına çalışılmalıdır. Dış duvarda pencere yapımında, pencerelerden hava ve suyun girmesini ve yağmur suyunun duvara zarar vermesini önleyecek şekilde alt, üst ve yan birleşim noktalarının çözümü gerekir. Bunun için şu usuller önerilir :
Pencere boşluklarındaki lento tertipleri, kasaların oturtturulması, denizlik tertipleri duvara su sızmalarını önleyecek şekilde düzenlenmelidir. ( Şekil 18a, 18b)
Pencere boşluklarının duvardaki hatılları kesmemesi sağlanmalıdır. Hatıllar pencerenin altında ve üstünde sürekli olmalı, yani pencere iki hatıl arasında kalmalıdır.
Pencere üst hatıllarının devamı sağlanmalı, kapı üstü daha aşağı bir seviyede kalırsa, kapı için ayrı lento yapılmalıdır.
3.5.2. Kapılar :
Dış duvarlarda, duvar kalın olduğundan, kapı kasası, duvarın dış yüzüne, iç yüzüne veya ortasına konabilir. Kasanın, duvarın ortasına veya iç yüzeye konmasından yapısal olarak bir zorluk çıkmaz. ( Şekil –19) Kasa duvarın dış yüzüne silme olarak konursa, üstten yandan ve alttan gelen suların kasa altına ve duvarın içine girmesini önlemek gerekir.
İç kapıda problem, kasanın duvar kalınlığından daha dar olmasından ileri gelir. Kapının, duvarın bir yüzeyine gelmesi zorunluluğu yoksa, duvar kalınlığının ortasına ve boşluk yüzeyine dik yönde takozlar konulmalı, kapı kasası bunlara tespit edilmelidir. Kapı yüksekliğinde ara hatıl varsa kapı bunlara bağlanmalıdır.
3.6. DÖŞEMELER
3.6.1. Tek katlı binalarda zemin döşemesi
Zemine oturan döşemelerde blokaj yapma olanağı var ise sıkıştırılmış zemin üzerine blokaj taşları dizilir. Üzerine, bulunduğu iklim bölgesinin gerektirdiği kalınlıkta ( ısı yalıtımı sağlayacak şekilde ) kum, cüruf vb. konulur. Bu tabakanın döşeme altlığı oluşturulur. ( Isı tasarrufu yönetmeliğ 4 ocak 1983 gün 17918 sayılı resmi gazete )
Grobeton üzerine ahşap döşeme yapılacaksa 5x5 cm ahşap kadron üzerine ahşap döşeme kaplaması çakılır. Kadronların grobetona değen yüzlerinin altına bitümlü karton koyarak ahşabın rutubet alarak çürümesi önlenir, veya :
Grobeton üzerine ahşap talası ile karıştırılmış çimento ile döşeme altlığı yapılır. üzerine kaplama çakılır.
Subasman seviyesinde ahşap kirişleme üzerine ahşap döşeme yapılacak ise, ahşap kirişlerin korunması amacı ile kullanılmayan bodrum katının havalandırılması için temel duvarlarında, karşılıklı hava delikleri bırakılmalıdır. Bu uygulama yapılınca ahşap döşemenin hava ve soğuk geçirmeyecek bir şekilde yapılması gerekir.
Bodrum kullanılacaksa aynı düzenlemeden yararlanılabilir.
Beton ve ahşap kaplama olanağı yok ise, zemine oturan toprak döşeme yapılabilir. . Son kat toprak yörede kullanılmakta olan stabilize toraktan olabilir. Örneğin, Gaziantep yörelerinde, toprak döşeme, odun külleri, killi toprakla veya çorakla karıştırılarak döşeme yapılır ve sıkıştırılır, yüzey iyice düzeltildikten sonra istenirse bezir yağı ile takviye edilir.
3.6.2. Ara kat döşemeleri
Ahşap kiriş üzerine ahşap döşeme çakılarak ara kat döşemesi yapılabilir. ( Konya
Evleri – Çelile Berk) (Şekil 20) Ara kat döşeme
kirişleri muhakkak hatıla oturtulmalıdır. Ahşap kirişleme toprak dam düzenlenmesi gibi olabilir. ( Şekil 24)
Olanak varsa iyi stabilize edilmiş kerpiç duvar ve ALKER duvar üzerine betonarme döşeme veya hazır kirişlerle döşeme yapılabilir. Örnek- Deneme Evi uygulamasında hazır kirişli tuğla blok dolgulu betonarme döşeme yapılmıştır. ( Şekil 21)
3.6.3 Sulu hacimlerde döşemeler:
Sular duvardan uzakça bir noktada toplanıp bina dışına çıkarılmalı, döşeme- duvara birleşim noktalarında suyun duvar altına kaçmasını engelleyecek önlem alınmalıdır. Örneğin beton döşemelerde iç yüzeylerde beton süpürgelik 5-10 cm kadar yükseltilmelidir. Kullanılma amacına ve olanaklara göre üzerine bir kaplama yapılır.
(Şekil 22)
3.7. TAVAN VE ÖRTÜ
Tek katlı binalarda çatı varsa, tavan kaplaması kirişlerin üst yüzeyinde veya alt yüzeyinde yapılabilir . Tavan ince dallar veya kamış demetleriyle de oluşturulabilir.
(Şekil 23)
Örtü binayı, yağışlardan rüzgardan, güneşten ve diğer dış etkenlerden koruyan bir yapı elemanıdır. Bu eleman son kat tavanından başlar, son koruyucu katmana kadar bir bütün oluşturur. Örtü, değişik taşıyıcı ve koruyucu sistemlerden oluşur. Koruyucu sistemler ise bir veya daha çok katmanlardan oluşabilir
3.7.1. Toprak Damlar :
Az eğilimli veya eğilimsiz örtü ile kaplanmış damlara diz dam denir. ( Şekil 24-25)
Olanakları kıt ve sınırlı olduğu durumlarda uygulanabildiği gibi, en gelişmiş malzemelerle de düz dam tekniği uygulanabilir.
Düz toprak damlar, uygulaması en kolay örtü tipidir. Örtünün kalın ve ağır bir toprak katmanından oluşması, özellikle deprem bölgeleri için büyük sakıncadır. Bu sakıncayı azaltmak amacı ile toprak tabakasını inceltme çareleri aranmıştır.
Bu amaçla
Daha geçirimsiz toprak türlerini aramak veya çorak adı ile tanınan killi toprakları kullanmak,
Toprağa tuz katmak,
Toprağa, kireç kireç-odun külü gibi maddeler katmak,
Toprak örtüyü belirli bir oranda eğimli olarak oluşturmak, Bunun için iki ayrı yöntem uygulanmaktadır.
3.7.2. Düz veya az eğimli toprak damlarda saçak ve parapet (çelen) duvarları
Parapetler damdan gelen yağmur sularının , duvar yüzeyini bozmaması veya bölgesel ihtiyaçlar için dam kenarının yükseltilmesi ile oluşturulan duvarlardır. Anadolu’da bu duvarlara çelen duvar denilir. Binanın planına göre, yapının karşılıklı iki tarafına parapet iki tarafına ise saçak yapılması istenirse, tavan kirişlerini iki tarafta uzatarak kolaylıkla saçak yapılabilir. Diğer iki tarafta parapet duvarı yükseltilir. Dikdörtgen planlı yapılarda uygun bir tertiptir.
Parapet duvarı, ya iki yan duvarın yükseltilmesi ile veya iki yanda saz demetleri yerleştirilerek yapılır. Dört tarafta saçak oluşturulması, geniş ve kareye yakın planlarda uygulanır. Dam kirişlerine dik yönde saçak oluşturabilmek amacıyla değişik düzenlemeler yapılabilir. (Şekil –24) de hatılların takviye edilerek gerekirde alttan desteklenerek, saçak genişliğinde uzatılması ve bu kenar kirişi ile saçak oluşur. Veya (Şekil 25) de görüldüğü dam kirişlerine dik yönde, duvardan bir evvelki kirişe bağlanan ek kirişleme ile saçak ve köşe düzenli yapılabilir.
Suyun belli bir yerden akıtılması için çörten yapılacak ise çörten ağzının parapet duvarından biraz uzakça bir noktadan başlaması ve çörten suyunun duvardan oldukça uzağa akıtılması sağlanmalıdır. ( Şekil 20) Gerekirse, 4 yanda parapet (çelen) duvarı oluşturulabilir. Örneğin
Konya Evlerinde olduğu gibi Dama gelen suyun akıtılması için gerekli çörten sayısı, dam yüzeyinin büyüklüğüne göre artar. Düz toprak damlarda akıntı yönleri, çörtenlere ulaşacak şekilde toprak eğimlidir.
3.7.3. Az Eğimli Örtüler :
Son kat tavan döşemesi yeterli eğimde yapılarak üzerine ondüle asbestli çimento, bitümlü ondüle karton ve benzeri malzeme doğrudan uygulanabilir. Bu tür örtülerde, oluklu malzemenin tespiti için kullanılacak kadronların arasına,ısı tutucu bir malzeme (saman,saz,talaş,kurutulmuş yosun, vb ) doldurulabilir. Böylece ısı korunum olanağı elde edilir. Deneme evi uygulamasında az eğimli beton düşeme üzerine tespit edilen kadronlar arasında ahşap talaş levha konulmuş ve üzerine de oluklu eternit kaplanmıştır. ( Şekil 21)
3.7.4. Eğimli Çatılar, Kırma Çatılar, Beşik Çatılar :
Beşik veya kırma çatı yapma olanağı var ise diğer herhangi bir binada yapıldığı gibi, çatı oluşturulur ve üzeri kiremit veya benzeri bir malzeme ile örtülür.
4.SIVALAR
Kerpiç duvar üzerinde dış sıva yapımında, olanaklar sınırlı ise, bu iş için uygunluğu denenmiş toprak türlerinden sıva yapılır ve üzeri kireç badanası ile kaplanır. Sıvada oluşan kılcal çatlakları önlemek amacı ile toprağa ince saman, varsa kıtık, kireç, alçı, alçı- kireç veya çimento katılabilir. Dış yüzeylerde sıvanın kerpiç duvara iyi yapışabilmesi için kerpiç örgüsü sırasında derzlerin bir miktar boş bırakılması yararlı olur. Duvar yerinde döküm yöntemi ile oluşturulmuş ise, çamur bir miktar kuruduktan sonra duvar yüzeyinde mala kenarı veya çengel şeklinde bir demir çubuk yardımı ile oluklar açılır veya kiremit kırıkları, yüzeyde 1 cm kadar kalacak
şekilde duvara çakılır. Bu şekilde hazırlanmış olan sıva altı, sıvanın dökülmesini önler.
İç yüzeylerde olanaklar varsa kerpiç duvar üzerine, kireç, alçı –kireç karışımı sıva yapılabilir.
Sulu hacimlerde (mutfak, banyo ve tuvaletlerde) fayans ve benzeri kaplama yapılacak ise, çimento katkılı bir toprak sıvadan düzgün bir yüzey elde edildikten sonra normal fayans kaplama usulleri uygulanabilir. Olanak varsa fayansların yapıştırma yöntemi ile kaplanması daha uygundur. Fayans ve benzeri kaplamalar, dam örtüsü bittikten bir süre sonra uygulanmalı ve tavan ile en az 2 cm kadar ara bırakılmalıdır.
5 BAKIM VE ÖNERİLER
Toprak yapı her yapı gibi, kendine özgü bakım gerektirir. Dış yüzeylerde ve sulu hacimlerde, suyun duvar bünyesine girmesini önleyecek önlemler alınır. Bu amaçla dış cephe sıvasının çatlaksız olması,zamanla oluşacak çatlakların ve sıvadaki yıpranmaların büyümeden onarılması gerekir. Sıva yüzeyi sürekli kireç badanalı tutulmalı veya hazır plastik esaslı, dış etkilere dayanıklı boyalarla boyanmalıdır.
Toprak sıva üzerine kireç badana yapılacaksa önce çok sulu badana ile astar yapılmalı daha sonra istenen renk verilmiş badanaya – yağ, tuz, sirke ve varsa plastik tutkal- katılarak duvara sürülmelidir. Dam veya çatıdan gelecek suların duvar yüzeyine çarparak kerpici oymasına kesinlikle engel olunmalıdır. ( Şekil 10 )
Subasman seviyesi, zeminden sıçrayacak yağmur sularının sıvaya zarar vermeyeceği yükseklikte yaklaşık 50 cm olmalıdır. (Şekil 11)
30 cm kalınlıktaki duvarların yalnız büyük boyutlu Alker kerpiçlerle yapılması daha iyi olur. Bina planlanırken kerpiç boyunun belirli bir katı alınarak ölçülendirilmelidir. Böylece duvar bağlantılarının daha iyi ve kolay yapılması sağlandığı gibi ölçü ayarlamak için gereksiz yere kerpiçlerin kırılması ve zayiatı önlenmiş olur.
Elektrik ve temiz su tesisatı boruları için duvarda kanal açılabilir. Gerekli yerlerde sıva altı tesisat yapılabilir. Yalnız bu iş yapılırken ahşap hatılların kesilip, kırılmamasına dikkat edilmelidir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. Bardau P. Arzoumanian V. Archi de Terra , Parentheses editions. Paris 1978
2. Beken G. Garbi Anadolu Mıntıkası Kerpiç Binaları, İ.T.Ü Mimarlık Fakültesi, İstanbul 1949
3. Berk C Konya Evleri, İ.T.Ü Miarlık Fakültesi 1951
4. Çelebim.R. Kerpiç Yapım Yöntemleri ve Kullanımı Üzerine bir inceleme, ( Doç Tezi) İstanbul D.M.M.A. mimarlık Bölümü İstanbul 1979
5. Geman Appropriate Technology Erchange, Low Cost/ Self Help Housing, Eschborn, 1980
6. Kafesçioğlu R. Orta Anadolu da Köy Evlerinin Yapısı İ.T.Ü Mimarlık Fakültesi, İstambul 1949
7. Kafesçioğlu R. Kuzey Batı Anadolu’da Ahşap Ev Yapıları, İ.T.Ü Mimarlık Fakültesi, İstanbul
8. KafesçioğluR. Konut Yapılarında Toprağın ana Malzeme Olarak Kullanılmasınn Önemi ve Uygulamasında Fayda Görülen Metodları ( İmar ve İskan Bakanlığı Kerpiç Seminerine tebliğ 24.6.1964
9. Kafesçioğlu R. Toydemir N. Gürdal E. Özüer B. Yapı Malzemesi olarak kerpiçin Alçı ile Stabilizasyonu, T.Ü.B.İ.T.A.K M.A.G 505 araştırma projesi 1980
9. Kömürcüoğlu E.A Yapı Malzemesi olarak Kerpiç ve Kerpiç İnşaat Sistemleri İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul 1962
10. Tanrıverdi C. Alçılı Kerpiçin Üretim Olanaklarının Araştırılması (Yüksek Lisans Tezi) İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul 1984
11. T.S.E Türk Standartları 2514 ve 2515
12. Deprem Yönetmeliği