İSLAM HUKUKUNDA HISIMLIK NAFAKASI

Yazar: Ruhi ÖZCAN

Yayınevi: Çağlayan

İSLAM HUKUKUNDA NAFAKA VE ÇEŞİTLERİ

Bizden önceki insanların hayatını devam ettirebilmek için ihtiyaç duydukları şeyler ile bugün bizler ve yarın gelecekteki nesiller söz konusu olan hayati öneme sahip temel ihtiyaçlar , hiç şüphesiz nafaka dediğimiz ve genel ifadeyle iaşe , giyim ve meskendir.

Kitabımız Nafakayı İslam hukukunun ele aldığı hususlar çerçevesinde üç kısma ayrılmış.

a: Mülkiyet nafakası. `

b: Evlilik nafakası.

c: Hısımlık nafakası.

Bu üç çeşit nafaka üzerinde de durulmuş ancak kitabın çoğunluğu ve geneli Hısımlık nafakası bölümlerinden oluşmaktadır.

Nafaka bahsi bugün Çağdaş Hukuku’nda konusu olmuş ve bununla ilgili meseleleri kanunlaştırmıştır. Ancak İslam hukuku fertlerin birbirlerine karşı nafaka sorumluluklarını on-dört asır önce açıklamış ve önemle Kuran ve Sünnet üzerinde durulmuştur.

Nafaka Kelimesi

Nafaka asıl itibariyle Arapça bir kelimedir. "enfaka"fiilinin mastarı olan "infak" dan isimdir. Arap dilcileri bu kelimenin aslının birden fazla mana ifade ettiğini söylerler. Bunlar:

a: Bir şeyin tükenip bitmesi. b: Ölmek. c:Çarşıda pazar kurulmak. d: İnsanın fakirleşmesi. e:Yenecek yemek ,katık vb.

Lügat manası: Şahsın kendisi ve aile fertleri için harcadığı şeylerdir.

Bu kelime Kuranda 70 den fazla yerde kullanılmaktadır ki bu çok önemlidir.

Terim olarak: Devam ve hidayetin sürdürülebilmesi için ihtiyaç hissedilen şeylerin devamlı bir şekilde teminidir.

Nafaka'nın Muhtevası (Şumülü)

Fakıhlar bu meseleyi de daha teferruatlı ele almışlar ve Nafakayla sorumlu olan şahıs ne ile yükümlüdür veya değildir diye bu konuda teferruatlı bilgiler ortaya koymuşlardır.

I- İaşe Maddeleri: Nafaka mükellefi nafaka alacaklısının her türlü yeme içme ve maişetiyle alacaklı gıda maddelerinin temin ve alacaklıya takdimle sorumludur. Yiyecek maddeleri kullanılabilir halde takdim edilmelidir. Mesela: Ekmek verilecekken un verilmez.

2-Giyim eşyaları: Giyim eşyaları iki gayeye matuftur. Biri şahsi diğeri umumidir; fakat ikiside dinidir. Sağlık ve örtünme gayesi ile. Nafaka mükellefi; bulunduğu örf ve adetine göre evin içinde ve dışında giyilen giyim eşyaları ve iç dış bütün beden kıyafetlerinden sorumludur.

Bu giyim eşyaları duruma göre altı ay veya bir yılda bir temin edilir.

3- Mesken: Nafaka mükellefi ,alacaklısına beşeri ihtiyaçlara cevap verebilecek , mükellefin mali durumuna uygun bir mesken tedarik etmek zorundadır. Fukuha mesken içinde çok önemli ve teferruata ait şartların varlığından söz etmişlerdir.

4- Ev İçin Lüzumlu Eşya: Nafaka alacaklısının muhtaç olduğu diğer bütün ev içi eşyalarını da temin etmek nafaka borçluluğundan sayılmıştır. "yatak, yorgan, çarşaf,lamba,kömür..vb.

5- Hizmetçi Masrafları:Nafaka alacaklısı ihtiyaç duyarsa sorumlu şahıs teminle mükelleftir.

6- Hidane Ücreti: Çocuğun bakım , görüm ve yetiştirme masrafları.

7- Hekim,Tedavi,İlaç ve Bazı Yan Harcamalar Malikiler dışındaki mezhepler bu harcamaları nafaka kapsamı dışında tutmuşlardır. Şafiler evlilik nafakasında bunları nafaka kapsamına almamış ,Hısımlık nafakasında nafaka kapsamına almışlardır.

8- Nafaka Alacaklısının Evlendirilmesi:İslam hukukçularından Maliki ,Şafi, Hambeliler ve Zeydidiler evlendirme mükellefiyetini nafaka kapsamına almışlardır. Hambeliler,Caferi ve bir kısım Zeydiler nafaka kapsamının dışında tutmuşlardır.

9- Techiz ve Tekfin Masrafları: Ölenin geride bıraktığı terikesi yoksa kefen ,yıkama taşıma ,defin gerekiyorsa kabir satın alma gibi techiz masrafları geride kalan nafaka borçlusuna aittir.

1-MÜLKİYET NAFAKASI

1-Cansızların Nafakası:

a-)Maliki tek şahıs olan mallar:Bu malların masrafları sahibince karşılanacağında infak vardır. Ancak masrafları karşılamayan ma1 sahibinin karşılamaya zorlanıp zorlanmayacağı konusunda ihtilaf vardır.

Mesela:Bahçesini sulamayan veya bağını budamayan çiftçi gibi....Ekinini biçmeyen ziraatçi gibi...vb.

b-)Müşterek mülkiyete mevzu olan mallar:Bu malların bakım ve görümü ortaklar arasında müşterektir. Masrafa iştirak etmeyen taraf kardan alamaz, Ma1 bölünebilirse herkes kendi tarafına masraf eder.

2-Canlıların Nafakası

Hayvan nafakasıyla kast edilen hayvanlar için yapılması gerekli her türlü mali harcamalardır. Muhtevasında yem, su, barınak gibi harcamalardır.

Ayrıca canlıların nafakası kısmında efendinin kölesine karşı mükellefiyetleri de yer almaktadır. Nisa suresi 39. ayette sahiplerinin kölelerine karşı ihsanda bulunmaları emredilmiştir. Hadis-i şerifte de "Köleleriniz kardeşleriniz ve hizmetlilerinizdir. Yediğinizden yedirin, giydiğinizden giydirin......"Kölenin nafakasından efendisi sorumludur ve bu konuda icma vardır.

2-EVLİLİK NAFAKASI

Kadın ve erkeğin bir nikah akdinde taraf olmaları, böylece evlilik durumunun meydana gelmesi karı koca arasında hukukunu hasıl eder. Sahih nikahın neticesi nafaka gerektirir . Evlilik devam ettiği müddetçe (nikah) Nafaka da devam eder.

Hukuki kaynakları : Kitap, sünnet , lama ve akıldır. ( Bakara 128,229,236,280-Nisa 19, 34-Maide 89-Talak 1,6,7...)

Evlilik Nafakasının Hukuki Vasıf Ve Unsurları

a: Evlilik nafakasıyla sadece koca mükelleftir. Mali durumu ne olursa olsun sorumlu kocadır.

b: Karı koca arasındaki Din ayrılığı veya birinin hür olmaması evlilik nafakasını etkilemez.

c: Evlilik nafakası bedel hükümlerine tabidir. Ödenmemiş nafaka kocanın zimmetinde ödeninceye kadar devam eder.

d: Evlilik nafakası alacaklının tesellümüyle mülkiyetine geçer.

e: Nafaka ihtiyaç maddeleri, kullanılmaya hazır bir tarzda kadına takdim olunur.

Evlilik Nafakası'nın Şartları

-Salih bir nikahla evlenmiş olmak.

-Kadının koca evine intikal etmiş olması gerekir.

-Kocayla beraber olmaktan kaçınan kadına karşı nafaka düşer.

-Kocasının rızası olmadan ücretli bir işte çalışan kadına koca dilerse nafaka ödemez.

-Nafakayı ödemeyecek durumda olan ( fakir olan) kocanın malları satılıp kadına nafakası ödenir. Malları tükenirse kadın mahkemeye başvurup boşanabilir.

Evlilik Nafaka Hakkının Düşmesi

a:Müşterek meskende bulunmaması, Kadının kaçırılması, Gasp edilmesi, Evinden izinsiz ayrılması vb.

Zevcesinin kocasına itaatsiz olması.

c: Evlilik bağının kopması.

III. HISIMLIK NAFAKASI

İslam hukukunda fakir ve muhtaç şahısların nafaka ihtiyaçlarını hısımlarının giderme mecburiyetleri vardır. Akrabalara mali hükümlülük vardır. Muhtaç duruma düşen insanın nafaka gideri en yakınına düşer.

Hısımlık Nafakasının Kaynakları

1-Kitap ayetlerle füru hısımlarının usul hısımlarına karşı gerekirse nafaka sorumlusu olduğuna delil olmuştur.

Bakara suresi 233. ayeti çok geniş hükümlere ışık tutmuş ve fukuha için hısımlık nafakasının tesbitinde önemli kaynak olmuştur.

2-Sünnet: Hz. Peygamber(s.a.v.) efendimiz " Sen ve malın babanınsınız" hadisi fukuha için kaynak olmuştur. Bunun gibi birçok hadis hasımlık nafakası düzenlemiştir. Başka bir hadiste "Mali imkanlarını önce kendin için, sonra annene, sonra babana, kız kardeşine erkek kardeşine sonrada yakınlarından başlayarak diğer hısımlarına et" Kaynak olan diğer bir hadis "Hind hadisi" dir. Meşhurdur.

3-İcma: Hısımlık nafakasının cari olduğu hususunda bütün fukuha ittifak etmiştir.

4-Akıl: İnsan aklı da yakınlara yardım etmeyi lüzumlu kılar.

HISIMLIK NAFAKASININ HUKUKİ VASIFLARI

A) Nafaka alacaklının vasıfları

1- Nafaka ancak ihtiyaç halinde takip edilir.

2-Nafaka alacağı asli ve temel ihtiyaçlardandır. Haczedilmez.

3-İşlemeyen nafakalar için alacaklının terikesine rucu edilmez.

4-Alacaklı razı olmadıkça nafaka takas edilemez.

5-Usul-Furu nafakası aslen sabittir. Civar hısımları nafakası bu vasfı takdirle kazanır.

6- Nafaka şartlarının varlığına bağlı bir alacak hakkıdır.

7- Bede1 alınmadan ve sabit olmadan nafakadan feragat edilemez.

8- Ana nafaka talep hakkı mürüru zamana tabi olmamakla beraber periyodik nafaka alacakları zaman aşımına uğrarlar.

B) Nafaka borcunun hukuki vasıfları

1- Nafaka borçluluğu taraflar arasında karşılıklıdır.

2- Nafaka borçluluğu alacaklının sadece şahsi ihtiyaçlarına karşıdır.

3- Nafakanın ifa ve tadiyesi nafaka cinsi mallarla olur.

4- Hısımlık nafakasıyla mükellefiyet evlilik nafakasından sonra gelir.

C) Nafaka alacak ve borcunun müşterek vasfı

Nafaka alacak hakkı veya borcu taraflardan birinin vefatı halinde hiçbir şekilde varislerine intikal etmez.

NAFAKA MİKTARI İFA ve TEDİYESİ

A-Miktarı: Hanifiler ve diğer fukuhalara göre yetecek kadar olması esastır. Mükellefin gücü tamamına yetmiyorsa diğer mükelleflere pay edilir.

B-Ödeme şekli:

1- Nakdi olarak ihtiyaç sahibine vermek.

2-Aynı mal olarak ödemek.

3-Veya mükellefin alacaklıyı yanına alıp bakması şeklinde olabilir.

HISIMLIK NAFAKASININ BAŞLANGICI VE SON BULMASI

Hanifilere göre başlangıcı nafaka takdir tarihidir. Bu takdir tarafların anlaşmasıyla veya mahkeme kararıyla olabilir.

Son bulması: Gerek alacaklı, gerekse borçlunun birinin ölümü halinde nafaka akdi sona erer. Ölen alacaklı ise kabre konana kadar ki techiz ve tekfin masraflara aittir.

Ayrıca alacaklıya ait bir sebepten dolayı nafaka akdi sona erebilir.

Bunlar:

1-Fakirliğin sona ermesi.

2-Acizliğin sona ermesi.

3-Erkek alacaklının erginleşmesi.

4-Kız veya kadın alacaklının evlenmesi.

Borçluya ait bir sebepten dolayı da mükellefiyet sona erebilir. 1-Zenginlik halinin sona ermesi. ·

2-Çalışıp kazanma imkanının son bulması.

3- Ön sıradaki borçluların tediye gücü kazanmaları.