İŞLETMELERDE KİŞİ DEĞERLENDİRMEDE PSİKOTEKNİK

Yazar: Prof. Dr. İlhan Erdoğan

ÖNSÖZ

İşletme yönetimi açısından diğer üretim faktörlerine oranla “insan” faktörünün gösterdiği gelişmeyi inceleyecek olursak, yöneticinin kişiye önem vermekte geciktiğini görmekteyiz.

Yönetici, emrindeki araç ve gereçleri tanımak, onlardan tam olarak yararlanmak için özel yöntemler geliştirmek istemiş, insan faktörünü ise bazen karmaşık bulmamış, bazen yeteri kadar açık görmüş, bu ve benzeri düşüncelerin sonucu olarak ta yönetimde “kişiyi tanımak ve kişiyi analiz etmek” arzusu daha sonraki bir amaç olarak düşünülmüş.

Yönetici birlikte çalıştığı işgöreni tanımak zorundadır. Yetenek ve özellikleri nedir, birey hangi işi daha kolay ve arzulu yapar, zaman içerisinde işgörenin göreceği gelişmeler ne olabilir, uygun personel nasıl seçilir, işletme içi eğitim çalışmalarında kişinin bilgi ve ihtiyaç analizi nasıl yapılır? İşte bu gibi sorular psikoteknik uygulamalarla, pratikte daha verimli hale dönüşür.

İŞLETME

İnsan ihtiyaçlarını doğrudan veya dolaylı olarak karşılamak amacıyla işletilen iktisadi birim olarak tanımlamak mümkündür. Temel özelliği süreklilik ve karlılıktır.

İşletmenin varoluş nedenini sadece insan ihtiyaçlarını karşılama, kar sağlama olarak görme yanlış olur. Bazen böyle bir şeyin temelinde. Serbest olma, hür hareket etme arzusu olabileceği gibi, bir takım zihinsel ve ekonomik üstünlüklere sahip olma isteği de olabilir.

ÖRGÜTSEL İŞLETME

İlk akla gelen ilişkiler sistemidir. Düzenli bir örgütsel ilişkiler sistemine sahip olmak isteyen yönetici, örgütüne dahil ettiği ve edeceği kişileri tanımak ister. Bireyi tanıyarak bilgi, yetenek ve kişisel özellikleri arasında denge kurarak biçimsel örgütle, biçimsel olmayan örgütler arası uyumu sağlayabilir.

Kişi Örgüt Bütünleşmesinin İşletme Yönetimi Açısından Önemi

Kişi örgüt bütünleşmesi, amaç yöntem birliğinin sağlanmış olması, grup üyelerinin birbirlerini karşılıklı olarak kabullenmeleri ve bireyin bulunduğu grupla organik ve psikolojik bağ kurmasıyla mümkün olacaktır.

Kişi bulunduğu örgütün sosyal ve teknolojik yapısına ne ölçüde uyarsa o ölçüde örgütle bütünleşecek ve örgütün etkinliğini de artıracaktır.

Bu bütünleşmenin sonucunda, bireyin bulunduğu sosyal yapıda, huzur içinde olduğu görülecektir.

İşgören - İş Bütünleşmesi

Her işletmenin kendine özgü farklı bir yapısı vardır. Bu yapıya göre farklı yetenekteki şahısların yeteneklerinin her konuda tespit edilerek bu işletmeye alınması gerekir. Bu durum iş gören - iş uyumunu sağladığı gibi, iş göreni huzurlu kılacak, üretimi de verimli hale getirecektir.

İş Göreni Tanıma

İş görenler çalışırken gözlenir. Böylece işin gerektirdiği bedensel yetenekler tespit edilir. İş incelemeleri ile gerekli olan özelliklerin saptandıktan sonra iş görenlerin de analiz edilmesi ve aranan özelliklere ne ölçüde sahip oldukları belirlenmesi gerekir. Bu amaçla mevcut iş görenlerin bilgi ve yetenek olarak bilinmesi gerekecektir.

PSİKOTEKNİK ÖLÇÜM VE DEĞERLENDİRME

Psikoteknik ölçüm ve değerlendirme yöntemi, belirli özellikleri taşıyan ve özel bir sistem içerisinde toplanan testlerle, kişilerin değişik yönlerini saptamaya yarayan davranışsal ölçüm tekniğidir.

Psikoteknik testler bireyi genel kıstaslardan daha çok öz olarak değerlendirmeye yöneliktir. Bu değerlendirmelerde insan bütün olarak ele alınır. Bireyin yetenek ve özelliklerini bir makinenin dişlileri veya bölmeleri gibi birbirinden bağımsız düşünmek mümkün değildir. İnsan kabiliyetlerinin ve özelliklerinin birbirine pozitif veya negatif transfer etkisi yapacağı muhakkaktır.

BİREYİ BULUNDUĞU ORTAMA GÖRE DEĞERLENDİRME

Bireyin çevresi değiştikçe bazı özellikleri de değişecektir. İş yerine veya işe uygun olmayan elemanın başka bir işe veya iş yerine uygun olabileceği düşünülebilmektedir.

PSİKOTEKNİK ÖLÇÜM ARAÇLARI

Psikoteknik ölçümle bireyin zihinsel özellikleri; bu cümleden olarak zeka düzeyleri, öğrenme, birleştirme, ilişki kurabilme, hafızada saklama güçleri ölçülebilir. Ayrıca bireylerin bedensel yetenekleri de ölçülebilmekte ve kişiler arası karşılaştırmalarda kullanılabilmektedir.

TESTLER

Psikoteknik ölçümün temel aracı testtir. Test aracılığı ile bireylerin yetenekleri, kişisel özellikleri, bilgi ve becerileri analiz edilir.

Ölçümlerde sosyal değerli testler kullanılır. Örneğin standart değer kavramı, standart değer tipleri, yaş eşik değeri, yüzdeleme eşikleri gibi.

TÜRKİYE’DE PSİKOTEKNİK UYGULAMA

Ülkemizde psikoteknik uygulama istenilen düzeyde değildir. Ayrıca bu yöntemden faydalanmaya başlamada diğer batılı ülkelere oranla hayli geç kaldığımız görülmektedir. Anca yurdumuzda bazı özel şirketlerin ve fakültelerin bünyesinde psikoteknik merkezler kurulmaya başlanmıştır. Ayrıca İ.E.T.T. bünyesinde de bir psikoteknik laboratuarı kurulmuş. (Şoför seçimi için)

Yurdumuzda çok uluslu şirketlerin çalışmalar yapmaya başlaması ile birlikte bunlar aracılığı ile psikoteknik uygulamaların kullanımının hızlandığını söylemek mümkündür.

YÖNETSEL UYGULAMALARDA PSİKOTEKNİK YÖNTEM

Personel seçimi ve önemi

Kısaca; günümüzde iyi kuruluş, yerini bulmak, en üstün teknik olanaklardan yararlanmak yetmiyor, en iyi, işe ve işyerine göre uygun iş göreni de bulmak gerekiyor.

Bir işyeri veya örgüt, eleman devrinde, meslek değiştirmede, ölüm gibi olaylarda yeni eleman bulmak zorundadır. Fakat bulacağı yeni elemanların işyerine uygun olup olmadığını tespit için çeşitli seçimler yapmak zorundadır. Eleman bulma konusunda hiç bir harcamadan kaçınılmamalıdır. Bu durumlar titizlikle ele alındığında bu durumdan maddi ve manevi olarak karlı çıkan gene işletmeler olacaktır.

Personel seçiminde dikkat edilecek yönler

Bir işletmeci alacağı iş göreni bir makinesini aldığı gibi alamaz. Seçilecek kişilerin üstün özellikleri ile tanınması zorunludur. Bugün ne yapılabileceğinin yanında yarın ne yapabileceği hesaplanmalıdır. Çevre ile uyumuna, kültür anlayışına dikkat edilmelidir. Kişi hangi tür işe alınıyorsa o işe uygun özelliklerinin dikkate alınması gerekir. Bir işe uyum sağlamayan veya başarısız olan birisinin başka bir işte başarılı olacağı muhakkaktır.

İŞ GÖRENİ İŞE YÖNELTMEDE PSİKOTEKNİK

İş görene yeteneğine uygun iş bulmak veya yönlendirmek, araç ve gereçleri tanımada yardımcı olmak, yapacağı işi net çizgilerle iş görene anlatmak gerekir. Bazen iş gören aynı işyerinde farklı bölümlerde farklı işler yapılabilir. Bu durum ise iş görende yaptığı işlerde bir uyumsuzluk doğurabilir. Bu nedenle iş görene yapacağı işlerin kesin hatlarıyla tarif edilmesi gerekir. Aksi taktirde iş görende görülen işe karşı (işin devamlı değişmesinden dolayı) işi iyi tanıyamama ve işe iyi uyum sağlayamama iş yerinde üretimi düşürebilir.

ÜCRET KAVRAMI

Ücret emeğin belirli bir iş gücü piyasasındaki değeridir. Ücret düzeyini çeşitli faktörler belirler. Bunlar; eğitim, yetenek, işteki başarı, iş gücü ve işteki şartları için sosyal görünümü gibi olaylardır. Ücretin düşük olduğu yerlerde ya vasıfsız elemen olacağından ya da çalışan elemanların moral değerlerine ücret düşüklüğünün negatif yönde etkisi bulunacağından üretimde verimi etkilediği görülür.

İŞ KAZALARI

İş kazalarının oluş sebebine baktığımızda % 90’ ının insan faktöründen kaynaklandığını görüyoruz. Geriye kalan % 10’ luk faktörün ise araç ve gereç hatalarından kaynaklandığını görüyoruz.

İş kazalarının diğer bir sebebi de teknolojik etkenlerin yani araç ve gereçlerin yetersizliğidir.

Başka bir sebep de beşeri yapının özellikleri; mesela, kurallara uymama, elektrikçilerin lastik eldiven giymemeleri, iş görenlerin kasketlerini takmaması gibi...

İş görenlerle alakalı diğer kaza nedenleri de; çalışanların bilgi ve yeteneklerinin iş araç ve gereçleri ile uyum sağlayamaması, iş makinelerine veya makinelerin etkilerine gereken tepkinin zamanında gösterilememesi dikkatsizlik gibi etkenlerin doğurduğu kazalar, çevresel faktörler, iş ortamının aydınlatılmaması, ısısı ve benzeri nedenler...

PSİKOTEKNİK UYGULAMAYA KARŞI TUTUMLAR

Karşı çıkanların sebepleri

• Bireyler arasında eşitsizlik doğurmakla yeterli-yetersiz ayrımı yapılmakta.
• Bireylerde moral bozukluğu ve psikolojik çöküntüye yol açmakta.
• Kişilerin kendilerine karşı güvenlerini yitirmelerine sebebiyet vermekte.

 Psikolojik bunalımlara yol açmakta, kişilerin gelecek için umutlarını kırıcı rol oynamakta, tecrübeli işçilerin durumunu tehlikeye düşürmekte ve bazılarına bu iş için yetersiz olduğu söylenip işinden edilebilmekte, iş görenlerin bu yapılan testlerin hazırlanışında söz sahibi olmamaları gibi konular tenkitçileri tarafından tenkit ediliyor, kaldırılması isteniyor.

Destekleyenler

Disiplinli bir yapı getirdiğini, üretimi attırdığını, çağdaş gelişen dünyanın ihtiyaçlarını ancak kalifiye beyin gücü ve yetenekleriyle karşılanabileceği, haksız kazanç sağlamanın önüne geçileceği, haksızlıkların ortadan kalkıp hakkı olanların hak ettikleri işlerde çalışacakları, herkesin kabiliyetine göre istihdam edilmesi gerektiği üzerinde duruyorlar.

Dünyada her insana iş vardır. Bir işte başarılı olamayan bir insanın başka bir işte de başarısız olacağı düşüncesi yanlıştır. O insan başka bir işte kabiliyeti nispetinde başarılı olur. Hem huzurlu, hem de mutlu bir biçimde hayatını devam ettirir.

Psikoteknik araştırmalar yapılmaz ise istidat farklarının farkına varamayacak ve bu nedenle belki de işveren-iş gören huzursuzluklarına zemin hazırlanacak, bu uygulamanın her açıdan yararlı olduğu görülmektedir.