|
|
BÜYÜK
FİKİRLER OLUŞTURMANIN 101 YOLU Yazar : Timothy R.V.FOSTER Yayınevi : Rota Yayıncılık SORUNLARI KAVRAMAK 1.YOL: MEVCUT DURUMU TANIMLAYIN Büyük fikirler oluşturmakta atacağınız ilk adım, o an için nerede
olduğunuzu açıkça kavramaktır. Mevcut durumunuzu tanımlarken, yapabildiğiniz
ölçüde çok ve farklı ölçüm aracı kullanın. Örneğin, aşağıdaki başlıkları
kullanabilirsiniz: *Arka plan *Gereksinim *Coğrafi / fiziksel konum *Zaman parametreleri *Rekabet durumu *Mali durum *Eldeki kaynaklar *Elde bulunmayan kaynaklar Bunun nasıl işlediğine ilişkin bir örnek vereyim. 1982’de
New York’taki bir reklam ajansı için çeşitli bağımsız işler yapıyordum.
Ajansın müşterilerinden biri, Teksas’tan Granby Havacılık AŞ idi. Granby son
derece güzel görünümlü, yüksek randımanlı dört kişilik özel uçaklardan iki
ayrı model üretmişti. Granby’nin karşılaştığı sorun “Göklerdeki Porsche” diye
sunulan 120.000 dolarlık uçağın satışlarının oldukça yavaş olmasıydı. (sayı
100’ün altındaydı) Oysa Granby’nin en iyi yılında, yani yaklaşık 36 ay önce
satılan uçak sayısı 400’ün üzerindeydi. Ajans başkanı Bruce Friedlich, Granby
için ortaya bazı fikirler atıp atmayacağımı sordu. Sonuç olarak bir haftam
vardı. Ben de yukarıda çerçevesini çizdiğim yöntemi uyguladım. *Arka plan Granby, dört kişilik tek motorlu
özel uçaklardan iki model üretiyor: 400 ve 500. Modeller birkaç yıl önce
önemli ölçüde modernize edilip kaliteleri yükseltildiği için, uçakların
özellikle randıman ve kalite açısından kusursuz bir imajı var. Buna karşın
satışlar düşmüş. Granby uçakları neredeyse özel olarak iş adamları tarafından
kendi başlarına uçmak için satın alınıyor. Kullanım alanı, boş zamanlarda
uçmaktan çok iş yolculukları. İlk kez uçak satın alanlar için uygun bir model
değil. *Gereksinim Granby için satışları artırmaya
yarayacak, alanında süregiden önderliğini iyice açığa çıkaracak, hızla
uygulanabilecek ve çok fazla paraya mal olmayacak büyük bir fikir. *Coğrafya Granby Teksas’ta. ABD’nin dört bir
yanından ve sınırlı ölçüde dünyanın çeşitli yerlerinden müşterileri var. *Zaman Ana kavramlara bu hafta ihtiyacımız
var. Birkaç ay içinde fikrin yürürlüğe girmesi gerek. *Rekabet Durumu Granby uçağı üstün bir ürün,
fiyatı da uygun. Yüksek hız ve inanılmaz bir yakıt randımanı sunuyor. *Mali Durum Son derece düşük bir bütçemiz var. *Eldeki Kaynaklar Alıcı bir izleyici kitle,
4.500 Granby sahibinden oluşan sadık bir zemin ; destekleyici havacılık
medyası *Elde Bulunmayan Kaynaklar Dünyanın parası,
dünyanın zamanı 2.YOL: HEDEFİ TANIMLAYIP ÖLÇÜLEBİLİR KILIN Hedef önemlidir ve ölçülebilir olmalıdır. Hedefleri nasıl
ölçersiniz? Hedefler izi sürülebilecek terimlerle ifade edilebilmelidir.
Örneğin: Genel Havacılık İmalatçıları Birliği’nin aylık raporlarından
ölçülebilecek şekilde, Granby’nin birinci sıradaki pazar payını geliştirerek
satışları yüzde 10 yükseltmek. 3.YOL: BOŞLUKLARI BELİRLEYİN Bir sonraki basamak mevcut durumunuzla arzuladığınız durum
arasındaki boşlukları belirlemek olacaktır. Granby analizimize geri dönelim
ve seçenekleri tek tek gözden geçirelim. *Arkaplandaki boşluk Sanayi kötü durumda.
Ürünün kusursuzluğuna karşın müşteriler duraksıyor gibi. *Gereksinimlerdeki Boşluk Ses getirecek etkili
bir promosyon oluşturup satışları ve pazar payını artıracak bir yol bulmak
gerek. *Mali boşluk Ne yaparsak yapalım, maliyeti çok
yüksek olmamalı. Bütçemiz 180.000 dolar civarında. Bu da ülke çapında olacak
bir kampanya için çok az. 4.YOL: ÇÖZMEYE ÇALIŞTIĞINIZ SORUNUN ÖZÜNÜ SAPTAYIN Doğru sorunu nasıl saptarsınız? Potansiyel sorun alanlarının
bir listesini yapın ve herbirinin karşısına gerçekten bir sorununuz olup
olmadığını yazın. Granby örneğimize geri dönelim. Satışlar düşük. Sorunun özü
bu değil, satışlar niye düşük? Öyleyse sorun nedir? Yanıt çok fazlaya mal olmasıdır. Satın
almak için çok fazla, kullanmak için çok fazla. Fiyatları nasıl aşağı
çekebiliriz? Granby’nin uçak fiyatını fazlaca indirmesi mümkün değil. Yine de
satışlara yardımcı olacak tek şey, maliyette düşüş sağlamak. Dolayısıyla
gerçek sorun buydu. 5.YOL: İZLEYİCİ KİTLEYİ, KULLANICILARI, YARARLANANLARI BELİRLEYİN Bir başka adım, kime konuşuyor olduğunuzu açıkça
kavramaktır. Granby örneğimizde bunları şöyle sıralayabiliriz: Granby
uçağı sahipleri, granby satıcıları, mevcut başka uçak sahipleri, lisanslı
pilotlar, potansiyel uçak sahipleri, yeni pilotlar, havacılık medyası, granby
çalışanları (işlerinin geleceği konusunda) .Bu kategorilerin neler
olduğunu saptayıp kavramak, fikirlerinizi geliştirmekte önemli bir adımdır. 6.YOL: BİRAZ ARAŞTIRMA YAPIN Çevrenizde, sizin için yararlı olmayı bekleyen ne çok
enformasyon var. Kütüphanelere gidip şunları inceleyebilirsiniz:
Rehberler, referans kitapları, ansiklopediler, yıllıklar, atlaslar,
sözlükler, biyografiler, gazeteler, dergiler. Ya da bazı özgün araştırmalar yapabilirsiniz: Anket gibi 7.YOL: BİR ODAK GRUBU OLUŞTURUN Bu, insanları denetimli bir çevrede gruplar halinde
topladığınızda ve uğraşınız için geniş kapsamlı bir araştırma yürüttüğünüzde
işe yarar. İyi odak gruplarının sırrı, gruba doğru insanları almakta ve
grubu ne elde etmek istediğinizi gerçekten kavrayan deneyimli ve işi
kolaylaştıran biri tarafından yönlendirmektir. 8.YOL: BİR GZFT ANALİZİ YAPIN Duruma bakıp değerlendirmenin bir başka yolu da GZFT testi
yapmaktır. GZFT’nin açılımı “Güçlü yanlar, Zayıf yanlar, Fırsatlar,
Tehlikeler”dir. GZFT tekniği size sorunun özü konusunda sıfır noktasındayken
son derece yardımcı olduğunu, hatta olası çözümlerin yönünü belirlemenizi
sağladığını göreceksiniz. 9.YOL: ÖDEVİNİZİN KISA BİR TANIMINI YAZIN İşin önemli yönlerini mantıksal bir düzen içinde sıralamak,
boşlukları teşhis etmenize yardımcı olacaktır. Bunu kendiniz ya da çalışma
ekibiniz için yazıyor olsanız bile özel bir dil (jargon) kullanmaktan sakının
ve önceki bilgilerinize yaslanmayın. 10.YOL: SORUNU ALTI YAŞINDA BİR ÇOCUĞA AÇIKLAYIN, SONRA DA O
SİZE AÇIKLASIN Altı yaşında dost canlısı bir çocuk bulun ve sorunu ona
açıklamaya çalışın. Burada hedefiniz işi iyi becerip daha sonra çocuğun
sorunu size açıklayabilmesini sağlamaktır. Çocuğun formüle edeceği sözleri çok dikkatle dinleyin.
Önyargılarına ket vurulmamış bir zihnin neler üretebileceğini görünce
şaşıracaksınız. ZİHNİ ANLAMAK 11.YOL: FİKİRLER OLUŞTURMANIN NİÇİN ZOR OLDUĞUNU ANLAYIN “Fikir insanı” olmanın çok zor olduğunu, onların sonradan
ortaya çıkmadıklarını öyle doğduklarını düşünerek büyürüz ve bu duruma razı
oluruz. Kendimiz için bu ön yargıya dayanan engeller yaratır ve onları
doğruluğun yoluna dikeri; oysa büyük fikirler oluşturabileceğimiz yer tam da
orasıdır. 12.YOL: FİKİRLER OLUŞTURMANIN NİÇİN KOLAY OLDUĞUNU ANLAYIN Fikirler oluşturmak kolaydır. Çünkü bunu yapabilmemizi
sağlayacak süreç ve teknikleri öğrenmeye doğuştan yetenekliyiz. Bunun için
bütün gereken, temel bir kavrayış ve süreç üzerine birazcık deneyimdir. Böyle
olunca bizi engelleyen herşey çözülüp gidecektir. Pratik yapın. Bir daha deneyin. Deneyimli yaşayın. Rahatlık
düzeyi yükselecek ve çok geçmeden kendi yararınıza büyük fikirler oluşturuyor
olacaksınız. 13.YOL: SAĞ / SOLBEYİN YAPISINI KAVRAYIN Beynin sağ tarafı yaratıcı, görsel, mekansal,
kavrayışlarımızı yönetir. Beynin sol yanı ise mantıksal, matematiksel,
yargıya varıcı ve analitik etkinliklerimizi yönetir. Burada üzerinde durulması gereken nokta, bunların iki farklı
işlev grubunun olmasıdır. Beyin büyük bir buhar makinesi gibi düşünülebilir.
Bir yönde hareket etmeye başladı mı bunu sürdürme eğilimindedir. 14.YOL: MANTIK TUZAĞINDAN KAÇININ Zihin herşeyin mantıksal olarak işlemesini ister. Herşeyi
küçük bölmelere ayırarak düzenlemeye ve bunları orada saklamaya yatkınızdır. Bu büyük fikirler oluşturmanın önünde dikilen bir engeldir.
Bazı büyük fikirler görünüşte mantıksızdır. Kendimize farklı davranabilmek
konusunda izin vermeliyiz. Mantıksal olmak işe yarayabilir. Buna izin vardır.
Mantık tuzağından kaçının. 15.YOL: ZEKA TUZAĞINDAN KAÇININ Son derece zeki insanlarla son derece yaratıcı insanlar
arasında mantıksal bir bağ olduğunu düşünerek kendinizi aldatmayın. Bir insan
ne kadar zekiyse, geniş deneyimlerine dayanma olasılığı o kadar artar. Kendinizi klişelere, basmakalıp düşüncelere bağlamak
yaratıcılığınıza zarar verebilir, öyleyse zeka tuzağına düşüp başarısız
olmayın. 16.YOL: ENFORMASYON TUZAĞINDAN KAÇININ Bir sorun hakkında ne kadar çok şey bilirseniz, çözmek o
kadar kolaylaşır. Gerçekten öyle mi? Fikirler oluşturmada bilgilenmemiş insanların
size yardım etmesine izin verirseniz, son derece açık olan ama bir türlü fark
edemediğiniz çözümün bir şans eseri önünüze fırladığını görebilirsiniz. Bir
sorunu çözmeye çalışırken araya birkaç tane de hiçbir şey bilmeyen kişi alın. 17.YOL: ANLAMSIZ LAKIRDILARINIZI ANLAMAYA ÇALIŞIN Uyanık olduğunuz her zaman, bu boş laf etmeler, bu
lakırdılar sürüp gider. Kimileri buna alt-konuşma diyor, kimileri de
alt-yazı. Bunun sizi yönlendirmesine izin vermeyin. Onu susturmak için
bilinçli bir girişimde bulunmanız gerekebilir. Bu iç lakırdılar özellikle
dinleme yeteneğinizin önünü tıkar. Onu düşünmenizle uyumlu tutmaya çalışın.
Size rakip olacağına ortak olsun. KENDİ YARATICILIĞINIZI KURMAK 18.YOL: BİR CEP TEYBİ TAŞIYIN Cep teybi konuşarak kullanabileceğimiz bir not defteridir.
Teybinizi bir yığın notla doldurduktan sonra başa sarıp not defterinizin
başına oturun, herşeyi bir güzel yazın. Kaydedip de unuttuğunuz irili ufaklı
pek çok başlık karşısında şaşkınlığa uğrayacaksınız. 19.YOL: BİLGİSAYARINIZDA BİR FİKİR - TASLAK PROGRAMI KULLANIN Bir fikir - taslak programının işleyişi şöyledir: Program
size birbiriyle veya birbiri arasında ilintilendirilebilecek bir dizi başlık
ve alt başlık yaratabilme olanağı sunar. Fikirlerinizi geliştirirken bunlar
arasında dolaşarak, ayrıntılı bir tanım ve özet yazmak ya da bir teklif veya
bir sunum oluşturmak türünden daha sonra gerçekleştirilecek bir çalışmanız
için düşüncelerinizi kolaylıkla doğru bir düzene koyabilirsiniz. Bu program, sizi büyük miktarda konu dışı ayrıntıya
boğmaksızın, büyük görüntü üzerinde çalışmanızı sağlar. 20.YOL: DUYULARINIZA ANTRENMAN TAPTIRIN Bütün duyularınız yaratıcılığınızı kurmakta size yardımcı
olabilir. Ancak onları etkin bir konumda tutmak kaydıyla! Görme, işitme, koklama,
tatma ve dokunma duyularınız gün boyunca çeşitli girdiler alırlar, ancak
kendinizi yeni bir duyum durumuna alıştırıp bu uyumu bozmanız çok uzun zaman
almaz. 21.YOL: BİLDİK BİR ŞEYİ ON DAKİKALIĞINA İNCELEYİN Bildik nesneleri muhakkak sayma, kuşku duymaksızın kabul
etme eğilimindeyizdir; zihinlerimizde yalnızca gelişigüzel bir imajını
barındırırız. Buradaki ödev algılama becerilerinize biraz idman yaptırmaktır. Yaratıcılığınızı kurmak zihninizi keskinleştirmek demektir,
bunun anlamı da algılarınızı güçlendirmektir. 22.YOL: BİR SORUN ÜZERİNDE DÜŞÜNMEYE ÇÖZÜM ANININ HEMEN
ÖNCESİNDE BAŞLAMAYIN Fikirler hakkındaki en çarpıcı şeylerden biri de beynimizi
otomatik pilota bağlayabileceğimiz gerçeğidir. Beyninize temel kavramları ve
bunlara ilişkin bir dizi uyarımı verecek olursanız, bir süre sonra size
üzerinde çalışabileceğiniz kavramlar verecektir. Öyleyse: Soruna ilişkin özet metni okuyun. Konuyla ilgili
makaleleri tarayın. Videoya bir göz atın. Birkaç kişiyle konuşun. Sonra eski
halinize dönün. Siz diğer etkinliklerinizle ilgilenirken, bu konuda
düşünmeniz bilinçaltından sürecektir. 23.YOL: GÖZLERİNİZİ KAPAYIP ZİHNİNİZİ KENDİ HALİNE BIRAKIN Ağır bir iş makinesi ya da araba kullanmıyorsanız, hayal
kurmak pek çok harika şeye yarayacaktır. Arkaya iyice yatırılmış bir uçak koltuğuna oturup sıkça
camdan dışarı göz atıp bulutları ya da daha iyisi, bir günbatımını
izleyebilirsiniz. Bu türden bir çevrede bilinçaltınızı bir sorunla uğraşmak
çok işe yarayacaktır. 24.YOL: RÜYASINA YATIN Beyninizi durdurmak olanaksızdır. Harıl harıl çalışmaya
devam edecektir. Bundan yararlanın. Özellikle de uyurken zihninizde dolanıp
duran bir dizi sorunla yatağa girebilirsiniz. Uyumaya çalışın. Sabah
olduğunda sizi bekleyen gerçekçi bir çözümle karşılaşacaksınız 25.YOL: YOLCULUK ALIŞKILARINIZI YIKIN Her yolculuğa tıpkı bir turist gibi, göreceklerinizin düşünü
kurarak çıkın. Gittiğiniz yerdeki tuhaf küçük dükkanların vitrinlerine bakın.
Zihninizi açık tutup “akışa bırakın” . 26.YOL: OKUMA ALIŞKILARINIZI YIKIN Bir kütüphaneye gidin veya gazete bayiinden farklı birşey
alın. Ön kapağa yakın bir yerde bulunan özetlere, buradaki küçük kutucuklara
bir göz atın. İçlerinde bir sürü ilgi çekici şey bulacaksınız. Okurken etkin
de olun. Gazeteden makaleler kesin. 27.YOL: TELEVİZYON VE RADYO ALIŞKILARINIZI YIKIN Bütün bir akşamı TV seyrederek geçirin ama bu normalde hiç
seyretmediğiniz bir tv programı olsun. Bütün bu “alışkılarınızı yıkın”
alışkınızı kazanmanız amacıyla yaptığımız şeylerde temel hedef sizi
yerinizden iyice kıpırdatmak. 28.YOL: YEMEK ALIŞKILARINIZI YIKIN Garip bir lokantaya gidin. Sipariş için yardım isteyin. Ya
da bildiğiniz bir lokantaya gidip her zaman yediklerinizden tümüyle farklı
bir şey isteyin. 29.YOL: BİR KİTAPÇIDA YA DA KÜTÜPHANEDE KİTAPLARI KARIŞTIRIN Yeni bir konuda bilgilenmek amacıyla bir kitapçıya ya da
kütüphaneye gitmek gerçekten ilgi çekicidir. Kitapları böyle karıştırırken,
mevcut tasarı ya da sorununuzla bağlantılar kurabilmek için uğraşın. Bu şunu
nasıl etkiler? Bunu yapan bir kitabınız olduğunu varsaysak! 30.YOL: GÖZLERİNİZİ AÇIP MİMARİYE BAKIN Eski bir binaya bundan sonraki ilk gidişinizde yapı
özelliklerine şöyle bir bakın. Çevrenizde normalde ayırdına varmadığınız ne
çok ayrıntı bulunduğunu görüp çarpılacaksınız. Düş gücünüzün gördüklerinizle
canlanmasına izin verin. Ortaya çıkacak fikirler sizi de şaşkınlığa
uğratacaktır. 31.YOL: TANIDIK BİR KATLI MAĞAZA YA DA ALIŞ VERİŞ MERKEZİNİ
ALIŞILMADIK BİR BİÇİMDE ZİYARET EDİN Mağazaya girdiğiniz zaman normalde istemeyeceğiniz türden
birşeyler arayın. Sergilenen mallardan birinin üreticisi olduğunuzu düşleyin.
Ürününüzün nasıl sergilenmesini isterdiniz? Satışları daha iyi duruma
getirmek için değiştireceğiniz üç şey ne olurdu? Müşteri için ne yapardınız? 32.YOL: ALIŞILMADIK KÜKKANLARI DOLAŞIN Tuhaf alış veriş bölgelerinde dolaşmak büyüleyicidir. Ya da
daha önce hiç gitmediğiniz küçük bir market veya küçük butiklerin bulunduğu
tuhaf kentlerdeki şu eski alış veriş pazarları. Kafanızda çözmeye
çalıştığınız bir sorun varken böyle yerlere gidin. Çözümler arayarak
ortalıkta dolaşın. 33.YOL: BİR MÜZEYİ ZİYARET EDİN -YANINIZA DA ÇOCUK ALIN Bir sanat galerisine yada müzeye giderken yanınıza gençten
birini alın. Böylece çocuklara kendi yaratıcılıklarını kurmakta yardımcı
olurken, siz de kendinize yarayabilecek bir şeyler edinebilirsiniz. 34.YOL: BİR TİCARET FUARI YADA SERGİSİNİ GEZİN İlgi alanınızdaki son gelişmelerin durumunu öğrenmek
istiyorsanız, böyle bir yere gitmeniz gerekir. Oraya açık bir zihinle gidin. Sergi münasebetiyle basılan
broşürlerden edinmeye bakın. Olabildiğince çok kişinin kartını almaya
çalışın. Ortalıkta fikirler bulmayı hedefleyerek dolaşın. Standlardaki en
yetkili kişilerle temas kurup sohbet etmeye çalışın. 35.YOL: BİLDİK BİR FİLM İZLEYİN Burada önerilen etkinlik, bir filmi yeniden izlemektir, ama
kendimizi film ekibinden birinin yerine koyarak! Sözgelimi yönetmen olun.
Çekimlerde kullanılan çerçeveleri inceleyin, kamera hareketlerini izleyin. Filmdeki gülünç hataları bulmak da çok zevklidir. Küçümen
yanlışlıkları bulmak, farkındalığımızı kurmamızda bize yardımcı olur. 36.YOL: “AMA” DEMEYİN, “VE” DEYİN “Ama” şu anlamlara gelir: Haricinde, müstesna; ancak; ondan
başka; ondan başka türlü; lakin; mamafih. “Ve” şu anlamlara gelir: hem; ek olarak; dahası aynı ölçüde.
Ama demek üzereyken kendinizi ve demeye zorlayın ve neler olacağını görün.
Şaşkınlığa uğrayacaksınız! Engeller bir bir yıkılacak. 37.YOL: BAŞKA BİRİNİN BAKIŞ AÇISINI KULLANIN Bu yöntem “eğer” üzerine kuruludur. Eğer siz bir müşteri
olsaydınız, ona nasıl görünürdü? Eğer siz satış elemanı olsaydınız yapmayı umduğunuz
pazarlığa nasıl bir tepki verirdiniz. Kendinize sorun: “karşımdaki kişinin bu
fikre nasıl bir tepki göstermesini istiyorum?” 38.YOL: ÇİZGİ TAMAMLACA OYNAYIN Gereken tek şey birazcık kağıt ve bir kalemdir. Kağıda
birşeyler çiziktirip bunu karşıdakine verirsiniz. Oyun arkadaşınız çabucak bu
çiziktirmeyi birşeyin resmine dönüştürmek zorundadır. Ortaya çıkan sonuçlara
çoğu zaman siz de şaşıracaksınız. 39.YOL: “BU BAŞKA NE OLABİLİR?” OYNAYIN Fikir, çocuğa evde kullanılan sıradan bir nesneyi gösterip
“bu başka ne olabilir?” diye sormaktır. Burada çarpıcı olan şey, fikirlerin
dışarıya sel gibi akmasıdır. 40.YOL: KURALLARIN SÖYLEMEDİĞİ ŞEYLERE KULAK VERİN Bir grup insanla karşılıklı etkileşime dayalı bir fikir
geliştirme seansı düzenlemezden önce şu örneği kullanır: dokuz nokta
bulmacası. Hedef kalemi kaldırmadan çizilecek dört düz çizgiyle bütün
noktaların üzerinden geçmektir. 41.YOL: YANAL DÜŞÜNÜN Yanal düşünüş uzmanı Edward de Bono bunu şöyle tanımlar: Bir
kavramla başlayan ve ardından çözüme ulaşana dek bu kavramla çalışmaya devam
eden dikey düşünüş, gittikçe daha derinleşen bir çukur açmak gibidir; bir
çözüm geliştirmeden önce soruna alternatif yollardan bakmayı keşfeden yanal
düşünce ise farklı yerlerde bir yığın çukur açmak gibidir. GRUP HALİNDE FİKİRLER OLUŞTURMAK 42.YOL: BİR BEYİN FIRTINASI SEANSI YAPIN Bir beyin fırtınası seansı çok sayıda fikri hızlı bir
şekilde oluşturmanıza yardımcı olacaktır. Bu yöntem iyi bir yönlendirme
altında bir arada çalışan insanların, aynı konuda bireysel olarak çalışmasından
çok daha geniş ölçekli fikir ve olanaklar üretebileceği önermesi üzerine
kurulmuştur. 43.YOL: KISA BİR TOPLANTI GÜNDEMİ HAZIRLAYIN Beyin fırtınası seansından bir iki gün önce toplantı
gündemini oluşturmak lazımdır. Belge şu bilgileri içermeli:
44.YOL: İŞİ KOLAYLAŞTIRACAK BİRİ KULLANIN Beyin fırtınası seansları toplantıyı yönlendirip denetleyecek
birini gerektirir. Bu süreci kolaylaştırmakta deneyimli biri olmalıdır.
Yönlendiricinin şu becerileri olması gerekir:
45.YOL: SEANSI PLANLAYIN Yönlendirme işiyle görevli kişi seansı çok önceden planlamak
zorundadır. Kullanılabilir zamanı gözden geçirin ve özel alanlar için belli
sınırlamalar koyun. 46.YOL: ODADA ÜRKÜTÜCÜ OLMAYAN BİR YERLEŞİM DÜZENİ KULLANIN Yerleşim düzeni açık olmalı, herkes birbirini
görebilmelidir. Herkes yönlendiricinin ve yazmanın neler yaptığını
görebilecek konumda olmalıdır. 47.YOL: OLUMSUZ TEPKİLERLE BAŞA ÇIKIN Grubunuzu fikir geliştirme havasına sokmak istiyorsanız,
normalde içinde barındırdığınız kısıtlamaları bir kenara bırakmanız gerekir.
Herhangi bir olumsuz düşüncenin su yüzüne çıkmasına izin vermeyin. “Ah bu
asla işe yaramaz. Çok pahalıya çıkar, üstelik kısa sürede benimsenmesi
olanaksız. Saçmalık bu.” Bu tür yorumlar odada düşmanlık yaratmaya yarar
ancak. 48.YOL: UNUTMADAN ÖNCE BİR YERE KAYDEDİN Yönlendirici ya da bir yazman ortaya çıkan herşeyi
kaydetmelidir. Bunun iki amacı vardır. Bir, hiçbirşeyin kaybolmadığından emin
olursunuz. İki, bu herkese söyledikleri herhangi birşeyin tekrar ele alınıp
aleyhlerinde delil olarak kullanılabileceğini gösterir. 49.YOL: KATILIMI TEŞVİK EDİN Beyin fırtınası yaparken herkesin buna katılması gerçekten
önemlidir. Bazı insanlar toplantının idaresini ele almak isterler, bazıları
fırsat düştükçe uçuk bir yorumda bulunmak ister. Herkesin işin içinde
olduğundan emin olmak ve bunu sağlamak yönlendiricinin görevidir. 50.YOL: SORUNUN ÇAMURDAN BİR MODELİNİ YAPIN Bu bir seansın başlangıcında yakın kullanılabilecek iyi bir
tekniktir. Çünkü herkesin yaratıcı olabileceğini gösterir, herkesi çabucak
sarar ve buzları eritir. Katılımcılardan sorunun ya da iş kolunun veya
hizmetin konu her ne ise, üç boyutlu bir modelini yapmalarını isteyin. 51.YOL: YANYANA OTURANLARIN SOHBET ETMESİNİ ENGELLEYİN Bu tür toplantılarda küçük sohbetlerin boy göstermekte
olduğunu ve aynı anda böyle iki üç sohbet merkezi oluştuğunu göreceksiniz.
Bunların durdurulması gerekir. 52.YOL: FARKLI DİSİPLİNLERDEN İNSANLARI BİRARAYA GETİRİN Taze bir bakış açısı her zaman çok değerlidir. Grup ideal
olarak bir ya da iki uzman dan, bir ya da iki genel bilgi sahibinden, belki
müşterilerinizden ve sorunun bütünüyle dışından bir ya da iki kişiden oluşur. 53.YOL: SORU SORAN BİR TUTUM BENİMSEYİN Çocukluğumuzda birşeyleri anlamak için kullandığımız yöntem
sorular sormaktır. Yaşlandıkça bize anlatılanları kabullenme yönündeki eğilimimiz
iyice artar. Bu bizi ne yazık ki, büyük fikirlerin oluşmasının önüne geçen en
belirgin kısıtlamalardan birine götürür. 54.YOL: NİTELİĞİN DEĞİL NİCELİĞİN PEŞİNE DÜŞÜN Grup seansının büyük bir bölümü olabildiğince çok fikir
geliştirmeye ayrılmalıdır. Konu “bu işleyecek mi ?” değildir. Asıl konu
şudur: “Bu kadarı yetişir mi dersiniz?” 55.YOL: DİNLEMEYİ ÖĞRENİN Dinlemenin pek çok avantajıdır: Dikkatiniz ele alınan konuya
daha da odaklanır ve daha fazla bilgi sahibi olursunuz. Dinlemeyi
başarıyorsanız, hedefe ulaşma şansınız artacaktır. 56.YOL: İZLEDİĞİNİZ YOLDA KALIN Siz fikir oluşturma evresindeyken biri değerlendirme yapmaya
başlarsa, konu üzerindeki yargılara daha sonra varacağınızı belirtin. Eğer katılımcılarınızdan birinin seansa hükmetmesine izin verilmişse,
ortada sürüp giden örtülü bir savaş olacaktır. Gerekirse bir mola verin ve
suçluyu rahatça konuşabileceğiniz bir köşeye çekip ona seansın amacını ve bu
amaca ulaşmanız gerektiğini anlatın. 57.YOL: GRUBUN ENERJİSİNİ ÜST DÜZEYDE TUTUN Belli bir süre sonra grup enerjisini yitirmeye
başlayacaktır. O sırada özellikle zorlu bir sorun üzerine çalışıyor
olabilirsiniz. Artık ortalığı birazcık sarsalamanın zamanı gelmiş demektir. Bu fiziksel bir etkinlik olabilir. Pencereyi açıp odayı
havalandırabilir-siniz. 58.YOL: ÖZETLEYİN, FİKİR BİRLİĞİ SAĞLAYIN, GÖREVLERİ BELİRLEYİN Seans sonuna yaklaşırken, nerede bulunduğunuzun özetini
yapmalı ve durumun bu olduğu konusunda fikir birliği sağlamalısınız. Bundan
sonra da ödevlerin belirlenmesi gerekir. ÇÖZÜM GELİŞTİRME TEKNİKLERİ 59.YOL: İZLEYİCİ KİTLENİZİN GEREKSİNİMLERİNİ ANLAYIN Büyük fikirler oluşturabilmek için, izleyici kitlenizi
bilmeli, onların gereksinimlerini kavramalı ve onlara hizmet vermeyi hem
istemeli hem de bunu yapabilecek konumda olmalısınız. Onlarla ne zaman bir
araya gelip konuşacağınızı bilmelisiniz. Ve bunu nasıl yapacağınızı da
bilmelisiniz. İzleyici kitlenizi kavramak, yalnızca üstünüzde sizi
eleştirecek belli sayıda bir grubun bulunduğunu anlamak değildir. Bunun
ötesine geçmelisiniz. 60.YOL: HEDEFLERİNİZİ KAVRAYIN Hedef önermeniz ne kadar açık olursa, buna ulaşmak için o
ölçüde iyi stratejiler geliştirebilirsiniz. Pek çok insan hedef ve strateji
kavramlarını karıştırır. Bir “hedef” basitçe söylersek elde etmek istediğimiz şeydir.
“Strateji” ise hedefi elde etmek için nasıl bir plan kurmuş olduğunuz
anlamına gelir. 61.YOL: ŞU ANDA NE DÜŞÜNÜYORLAR İzleyici daha iyi kavramak için kullanılacak yararlı bir
yöntem de onların mevcut tutumlarını bulgulamaktır. Bunu şu yolla
gerçekleştirebilirsiniz:
62.YOL: NE DÜŞÜNMELERİNİ İSTİYORUZ Beyin fırtınası seansında herkese, izleyici kitlenin ne
düşünecek olduğuna inandıklarını sorun. Duvara asılmış “onların ne
düşünmesini istiyoruz” başlıklı bir kağıt süregiden seansa yardımcı olacaktır 63.YOL:. .. . .İÇİN NE YAPMAMIZ GEREK Önceki iki yöntemi biraraya getirirseniz, yanıt gerektiren
mantıksal bir sorun elde edersiniz: “Şu anda ne düşünüyorlar?” “Ne
düşünmelerini istiyoruz?” “Onların bu şekilde düşünmeleri için ne
yapmalıyız?” Sorunun dile getirilişine dikkat edin. Soru, en geniş
olanaklara izin verecek ölçüde açık uçludur. Bu alıştırma size sorunu çözeceğiniz
stratejinin ne olacağını gösterecektir. 64.YOL: BU AŞAMADA BİR STRATEJİYE GEREKSİNİMİNİZ VARDIR Pek çok insan bir sorun duyar duymaz bunu çözmek için ortaya
fikirler atmaya başlar. Ama (ve) fikirler heryere dağılabilir. Fikirleri işe
yarar bir biçimde geliştirmek için, belirlenmiş bir soruna yönelik strateji
gereksinimiz vardır. Bu fikirlerin bazısı hiç de kötü değildir. Ve eğer
stratejiniz varsa sorunla daha ilgili bir grup toparlayabilirsiniz. 65.YOL: DİKEY DÜŞÜNÜN Doğru yolda ilerlediğinizi duyumsuyorsanız, dikey düşüncenin
sakıncası yoktur. Burada bir sorun hakkında sorulabilecek ve doğru yönde
çözüm geliştirmeye yardımcı olabilecek bazı sorular veriyoruz:
66.YOL: BAŞARININ NEYE BENZEDİĞİNİ TANIMLAYIN Kendinize ilişkin geleceğe dönük projeksiyonlar
yapabiliyorsanız, başardığınızı varsayarak elde ettiğiniz şeyin görünüşünü
tanımlayan bir dizi önerme düşünebilirsiniz. Bundan doğrudan bir fikir
üretemeyebilirsiniz, bir süre sonra da üretebilirsiniz. 67.YOL: NE TÜR ÖVGÜ SÖZLERİ SÖYLENECEK Burada amaç kazananın sizin hakkınızda ve yapmış olduğunuz
şey üzerine söyleyeceği bir dizi cümle düşlemektir. İdeal olanı sizin için
bunu yapmasını müşterinizden istemeniz. Müşterinizden dinleyeceğiniz sözler
size tam anlamıyla doğruyu gösterecek bazı gizli hedef ve kaygıları açığa
çıkarmanızda yardımcı olabilir. 68.YOL: ÖZNİTELİKLERİN LİSTESİNİ YAPIN Çözümler geliştirme sürecinin bir parçası olarak yararlı bir
teknik de aracın, sorunun ya da çözümün öz niteliklerinin listesini yapıp
buradan çıkan şeyleri görmektir. Düşünebildiğiniz öz nitelikler arttıkça,
bunlar daha yararlı hale gelecektir. 69.YOL: BİR ÖNERMEDE BULUNUN İstediğiniz yere varma başarısını göstermenin yolu ne
söylediğinizle doğrudan ilgilidir. İnsanlar özellikle de ikna edici bir
görüşünüz varsa, söylediklerinizi kabul etme eğilimindedirler. Yeni bir fikri nasıl başarıyla uygulayabilirsiniz? Buna
uygun bir önerme de bulunun. Ve tam da fikir oluşturma evresindeyken herşey
hakkında herşeyi söyleyebilirsiniz. Buna izniniz var. 70.YOL: BİR ÇÖZÜM ÜRETİN Çözüm üretme işi onu hayata geçirmekle başlar. Çözüm bir
bütün oluşturmalıdır ve bunu yalın bir geliştirme tekniği gerektirir.
Kusursuz olmalı ve içinde yanıtları barındırabilmelidir. Her zaman
kullandığım tekniklerden biri, üç basit başlıktan yararlanarak çözümün bir
tanımını yapmaktır:
71.YOL: ÇÖZÜMDEN KAYNAKLANAN GEREKSİNİMLERİ BELİRLEYİN Çözümü daha da geliştirebilmek için, yaptığınız tanımın
sonucunda ortaya çıkan gereksinimleri belirlemek iyi olacaktır. Daha da
geliştirmek için her bir gereksinim in üzerinde çalışılması gerekir. 72.YOL: BİR SÖZLÜK VE KAVRAMLAR DİZİNİ KULLANIN Bir kitapta ikide bir sözlük tanımları verildiğini farketmiş
olsanız gerek. Bu, bir noktayı açıklığa kavuşturmak ve hepimizin aynı dalga
boyunda bulunduğumuzdan emin olabilmek için çok yararlı bir tekniktir. 73.YOL: SÖZCÜK ÇAĞRIŞIMI Sorunun tanımını ele alın ve içindeki anahtar
sözcükleri belirleyin. Nitelikli insanların çok mu çok istediği, ama esas
olarak artık paralarının yetmediği kaliteli özel bir ürünün (kişiye özel
uçak) satışlarını nasıl yükseltebiliriz? Anahtar sözcükler şunlardır:
74.YOL: BİR SÖZCÜK ÇAĞRIŞIM HALKASI YAPIN Bir grupla birlikte sözcük çağrışımı oynamanın ev bu arada
enerji düzeyini yüksek tutmanın en iyi yollarından biri bir halka yapmaktır.
Yönlendirici bir sözcük seçer ve odada olabildiğince hızlı dolaşarak sırası
gelen kişiden son duyduğu sözcüğün çağrıştırdığı bir başka sözcük söylemesini
ister. Bir süre sonra yeterince sözcüğünüz olduğunda oyunu bırakın ve fikir
uyarıcıları yoluyla ortaya neler çıktığını görmek için sözcükleri sıralayın. 75.YOL: FİKİRLERİ BİRBİRİ ÜSTÜNE KOYUP BAĞLAYIN Eğer bir grup ile birlikte çalışıyorsanız, işte size son
derece yararlı bir teknik. Yönlendirici gruptakilerden, önceden üzerinde
fikir birliğine varılmış sorunun özel bir yönüne odaklanmanızı ister. Herkes
bir parça kağıt alır ev söz konusu yöne ilişkin bir fikir yazar. Fikirlerin
yazımı bittiğinde kağıtlar masanın üzerine konur. Sonra herkes bir kağıt alır
ve fikirler üzerinde çeşitli düzenleme ve değişiklik yapabilir. 76.YOL: SORUNU BİR İNSAN RESMİYLE İLİŞKİLENDİRİN Bu, bir önermeyi çeşitli bakış açıklarından değerlendirmek
için kullanılabilecek hızlı bir yöntemdir. İşe önermeyi belirtmekle başlayın.
Yönlendirici çeşitli kaynaklardan insan resimleri toplamış olmalıdır.
Yönlendirici herkese birer resim dağıtıp resimdeki kişiler hakkında birer
öykü yazmalarını ve bu kişiler üzerinde çalışılan önermeye nasıl bir tepki
vereceklerini anlatmaları istenir. 77.YOL: AYKIRI VEYA KIŞKIRTICI OLUN VE NE ELDE ETTİĞİNİZİ
GÖRÜN Basmakalıp tiplerden sıyrılın. Resimler hakkında öyküler
yazarken olabildiğince sıradışı olmalıdır. 78.YOL: PARALEL SORUNLARA / ÇÖZÜMLERE / BENZERLİKLERE GÖZ
ATIN Sorunuzu tanımlayın, ardından herkesten benzer bir sorun
ortaya atmalarını isteyin. “Bu sorun neye benziyor?, Başka şeylerle
paralelliği ne ?” Bu işleme yaklaşık 20 dakika ayırabilirsiniz. Ardından bu
çözümleri gerçek sorununuzla ilişkili kılıp kılmadığına bakın. 79.YOL: SORUNU BİR MECAZLA ANLATIN Burada hedef sorunu bir mecaz aracılığıyla anlatmaktır.
Gruptakilerden bunu yapmalarını isteyin. Ardından da bu mecazların ne tür
şeyler dile getirdiğini inceleyin. 80.YOL: BİR RESME BAKIP SORUNLA İLİŞKİLENDİRİN Bir dizi renkli ve gerçekten güzel fotoğraf göstermek için
bir dia projektörü kullanın. Bunlardan biri olağan üstü bir doğa fotoğrafı
olabilir. Her resmi perdede en az bir dakika bekletin ve gruptakilerden resme
bakarken sorun hakkında düşünmelerini isteyin. 81.YOL: ÇEŞİTLİ EYLEMLER BULUP SORUNA UYGULAYIN Gruptakilerden 5 dakika içerisinde sorunun çözümüne
uygulanabilecek 20 tane eylem bulmalarını isteyin. Gruptakilerden dile
getirmelerini isteyeceğiniz eylem türleri şunlar gibi olmalıdır:
82.YOL: BİR SÖZCÜK BULUP SORUNLA İLİŞKİLENDİRİN Elinize bir sözlük alın ve rasgele bir sayfa açın. Bu yolla
bulduğunuz sözcüğü yüksek sesle okuyun. Gruptaki herkesten sözcüğü sorunla
ilişkilendirip aklına gelenleri yazmasını isteyin. Bunu sıkılana dek
defalarca uygulayın. 83.YOL: RAKİBİNİZİN YERİNE GEÇİP KENDİ İŞNİZİ BİTİRECEK
PLANLAR YAPIN Kendinizi rakibin yerine koyarak soruna farklı bir
perspektiften bakabilirsiniz. Ve bunun sonucu olarak ortaya pek çok ilginç
fikir çıkabilir. 84.YOL: HİÇBİR ŞEY YAPMAZSANIZ NE OLUR Bir dizi eylem planlarken elimizdeki seçeneklerden biri de
hiçbir şey yapmamaktır. Sorununuzun ışığı altında bu yaklaşıma bir göz atın.
Gruptan eyleme geçmemenin ne tür sorunlar doğuracağını yazmalarını isteyin. 85.YOL: DURUMU TERSİNE ÇEVİRİN, ARDINDA ÇÖZÜMÜ TERSİNE
ÇEVİRİN Durumu elden geldiğince tersine çevirerek tanımlayın. Ortada
ne varsa tam tersini söyleyin. Sorunu yeniden tanımlayın. Tersine çevrilmiş
sorundan ortaya çıkan çözüm yollarını gözden geçirin. Ardından da bu yeni
çözümü de tersine çevirin. Ve size yeni fikirler verip vermediğine bakın. 86.YOL: SORUNU YENİDEN TANIMLAYIN Uzun bir fikir üretme sürecinin ardından bir değişikliğe
hazır olsanız gerek. Sorunu yeniden tanımlayın. Gruptan üç dakika içinde
üzerinde fikir birliğine varmış olduğunuz sorunu yeniden tanımlamalarını
isteyin. Ve ortaya çıkan sonuçları yeniden gözden geçirin. 87.YOL: TIKANIP KALDIĞINIZDA ZİHİNSEL BİR GEZİNTİYE ÇIKIN Aynı sorun üzerine uzun süre çalışıyorsanız, artık zihinsel
bir gezintiye çıkma zamanı gelmiş demektir. Durumun dinamiklerini değiştirin.
Herkes yerini değiştirebilir. Bir başkasını işleri kolaylaştırmakla yükümlü
kılabilirsiniz. Gruba tümüyle yeni bir konu verin. 88.YOL: BİR RESİM VEYA AKIŞ ŞEMASI ÇİZİN Grafiklerle düşünmek, duruma basit bir karalama aracılığıyla
bakarken keşfedemediğiniz sorun alanlarını belirlemenize yardımcı olabilir.
Gelişmeyi görüntülerle veya tablodaki bir dizi basamak aracılığıyla nasıl
betimleyebileceğiniz üzerine düşünün. 89.YOL: PARA GETİRECEK Mİ Başını alıp uç noktalara gitmek kolaydır ve yaratıcı bir
çözüm geliştirme seansının büyük bölümü boyunca yapmak istediğimiz şey de
budur. Para uzunca bir süre söz konusu olmamalıdır. Ama bazı katı gerçeklerle
yüzyüze kalmanızı gerektiren bir an geliverir. İşte o zaman bu sorunun yanıtı
ne olacaktır? 90.YOL: ENGELLERİ FIRSATLARA DÖNÜŞTÜRÜN Çözüme yaklaşmışsanız, başarının önünde duran engelleri
belirleyin ve bunları nasıl birer fırsata dönüştürebileceğinizi düşünün.
Olası müşteri itirazlarını içeren bir liste hazırlayabilir ve bu yolla
itirazın üstesinden gelebilecek bir önerme üretebilirsiniz. 91.YOL: VARSAYIMLARI SORGULAYIN Büyük fikirler geliştirme programınızın değerlendirme
bölümüne yaklaşırken, sorgulayıcı bir tutum takınmaya başlayın. Projenizden
hiç mi hiç etkilenmemiş bir banka müdürü veya bir şirket başkanı olun. Ve
münasebetsiz sorular sormaya başlayın. FİKİRLERİ ÖLÇMEK İÇİN TEKNİKLER 92.YOL: FİKİRLERİ GRUPLARA AYIRIP SIRAYA DİZİN Duvarlarınız bir yığın karalamalarla dolup taştı, artık
bundan bir anlam çıkarmaya gerek duyuyorsunuz. Burada bir “bilgisayar fikir
düzenleme programı” işe yarayacaktır. Artık girişilecek iş bütün fikirleri
özel kategori altında toplamak olacaktır. Gruptan, bir kategori içindeki
fikirleri beş dakika içinde bir sıralama yapmalarını isteyebilirsiniz. 93.YOL: AVANTAJ VE DEZEVANTAJLARA GÖZ ATIN Hangi yöne gideceğiniz konusunda karara varmakta
zorlanıyorsanız, yardımcı olacak iyi bir teknik avantaj ve dezavantajların
listesini çıkartmaktır. 94.YOL: ÇIKARDIĞINIZ SONUCU SATAN BİR REKLAM YAZIN Sonuçta bir reklam kullanacak olun ya da olmayın,
düşüncenizin ürününü satan bir reklam yazın. Bu, kavramlarınızı
berraklaştırmaya yarayacaktır. 95.YOL: ÇÖZÜMÜ BİLDİREN GAZETE BAŞLIKLARI YAZIN Değerlendirme tekniğinizin bir parçası olarak, geliştirdiğiniz
çözümün basında ne şekilde yer alacağını göstermek amacıyla gazetecilik
becerilerinizi açığa çıkarmaya bakın. Yalnızca övgü dolu haberler yazmakla
yetinmeyin. Bir dizi eleştirel yaklaşım örneği hazırlayın. Bu tekniğin bir uzantısı olarak, gazetecilerle söyleşiyormuş
gibi yapmak bile işe yarayabilir. 96.YOL: BİR BAŞKA GZFT ANALİZİ YAPIN GZFT analizinin işe yarayacağı tek yer sorunun
sınırlamalarını belirleme değildir. Bu teknik çözümünüzü değerlendirme
evresinde de size yardımcı olacaktır. Herşeyi bitirmeden önce bu kez önerilen
çözüm üzerine bir GZFT testi yapın ve bundan ne tür düzeltim önerileri
çıktığını görün 97.YOL: MODELLER YAPIP SONUÇLARI ARAŞTIRIN Fikrin tanımlanması ne kadar gerçekçi olursa, onu daha iyi
sınama şansınız da o ölçüde artar. Bu yüzden en iyisi bulduğunuz çözümün bir
modelini yapmaktır; bunu gerçek ölçülerde yapabilirseniz ideal olur.
Yaptığınız ne olursa olsun, bir parça kağıt üzerinde karaladığınız kısa bir
tanımın bile çözümünüzün işleyeceğinden emin olmak konusunda size yardımı
dokunacaktır. 98.YOL: NİÇİN BAŞARISIZ OLABİLİR? BAŞARISIZLIĞA UĞRAMA
POTANSİYELİNİ GÖZDEN GEÇİRİN Başarmayı umduğunuz şeyi alışılmadık ölçüde karamsar bir
bakış açısından ele alın ve en kötüyü düşünün. Kahrolası başarısızlık. Parlak
çözümünüz niçin tepetakla gidecek? Olabilecek en kötü şey ne ? Buna ne sebep
olacak? 99.YOL: ANA YARARLARI BELİRLEYİP SIRAYA KOYUN İnsanlar ürünleri değil, yararları satın alırlar. Ana yarar
belli bir özelliğe göre kurulmuş önermenizin kabul edilmesinde en belirleyici
olan nedendir. Bir özelliğe bakarak bir yararı nasıl tanır ve ana yarara
nasıl ulaşırsınız? Bu iş için tavsiye edilen yöntem “yani” sorusunu
sormaktır. Çözümünüzden bu yolla seçtiğiniz ana yararları bir araya getirin
ve bunları bir önem sırasına koyun. 100.YOL: BİR GERÇEKLİK SINAMASI YAPIN Bulduğunuz çözümü açıklayacağınız güne kadar tam bir
gizlilik içinde çalışarak düşlere dalmak hoş olabilir. İyi de çözümünüzü
gerçek dünyaya saldığınız vakit kendi ayakları üzerinde durabilecek mi
bakalım? Gerçeklik sınaması kesinlikle çok yararlıdır. Elde edilecek sonuçla
öyle ya da böyle hiç ilgisi bulunmayan bağımsız kişilerle belli bir odak
grubu içinde konuşmak çok yararlı olacaktır. Sakın yalnızca kendi
yargılarınıza yaslanmayın. 101.YOL: İŞİNİZİ BİTİRDİĞİNİZDE SAKIN DURMAYIN Çünkü bir çözüme ulaşmış, bunu geliştirmek için onay almış, gerekli finansmanı sağlamış, ürünü ortaya çıkarmış olmanız ve bunu piyasaya sürmüş olmanız artık orada durmanız anlamına gelmez. Sonucu gerçek dünyada edinilen deneyimin ışığı altında inceltip işlemeyi sürdürmelisiniz. Büyük fikirler oluşturmayı sürdürün. Pazarın bir adım önünde gidin. |