|
LINUX
1. Linux Nedir ?
Linux, serbestçe dağıtılabilen, çokgörevli, çok kullanıcılı UNIX işletim
sistemi türevidir. Linux, İnternet üzerinde ilgili ve meraklı birçok kişi
tarafından ortak olarak geliştirilmekte olan ve başta IBM-PC uyumlu kişisel
bilgisayarlar olmak üzere birçok platformda çalışabilen ve herhangi bir
maliyeti olmayan bir işletim sistemidir.
UNIX 70'li yılların ortalarında büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanıcılı
bir işletim sistemi olarak geliştirilmiştir. Zaman içerisinde yayılmış ve
birçok türevi ortaya çıkmıştır. UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC
şirketinin tescilli markası olduğundan dolayı birçok şirket, aynı temele
dayanan işletim sistemleri için değişik isimler kullanagelmişlerdir. Örnek
olarak
Hewlett-Packard HP-UX
IBM AIX
Sun Microsystems SunOS
kullanmaktadırlar. Bugün kişisel bilgisayarlardan süper bilgisayarlara kadar
biçok bilgisayar için yazılmış bulunan UNIX türevleri mevcuttur. Ne var ki
bu türevlerin çoğu gelişimi belirli bir noktada durmuş ve yüksek fiyatla
satılan ticari yazılımlardır.
Linux, temel olarak Finlandiya Üniversitesinde öğrenci olan Linus
Torvalds'ın ve İnternet üzerinde meraklı bir çok yazılımcının katkıları ile
geliştirilmiştir. Linux gelişimi açık bir şekilde yapılmaktadır. Bunun
anlamı, işletim sisteminin her aşaması açık olarak İnternet üzerinde
yayınlanmakta, dünyanın dört bir yanında kullanıcılar tarafından test
edilmekte, hataları ve eksiklikleri tesbit edilerek düzeltilmekte ve
geliştirilmektedir. Zaman zaman bu deneme aşamaları belirli bir noktada
durdurulur ve güvenilir bir işletim sistemi sunulup, geliştirme için ayrı
bir seriye devam edilir. Geliştirmede yer alan bu açıklık Linux'un en büyük
avantajlarından biridir. Gelişimi evrimseldir, hatalar anında kullanıcılar
tarafından tesbit edilip rapor edilmekte ve birçok kişinin katkısıyla
düzeltilmektedir. Bazı işletim sistemi sürümleri saatler içerisinde
güncellenebilmektedir.
Linux, Andy Tannenbaum tarafından geliştirilmiş olan Minix işletim sistemine
dayanmaktadır. Linus Torvalds boş zamanlarında Minix'ten daha iyi bir Minix
işletim sistemi yaratmak düşüncesiyle 1991 Ağustos sonlarında ilk çalışan
Linux çekirdeğini oluşturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk
defa tanıtıldı. Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni
bir işletim sistemi geliştirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını
beklediğini yazmıştı. İşletim sisteminin çekirdeği için verilen numaralar
kısa sürede bir standart kazandı. a.x.y seklinde belirtilen çekirdek
türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x gelişim aşamasını göstermektedir. Tek
sayılı x'ler geliştirme aşamalarını çift sayılı x' ler ise güvenilir Linux
çekirdeklerini göstermektedirler. a ise değişik Linux sürümlerini belirtir.
Bu yazının hazırlandığı Ağustos 1997 içerisinde en son güvenilir (kararlı)
Linux çekirdeği 2.0.30, en son gelişim aşamasındaki çekirdek ise 2.1.47'dir.
Linux gerçekten son yıllarda hızlı bir gelişme göstermiş, çesitli ülkelerden
birçok kullanıcıya erişmiş ve yazılım desteği günden güne artmıştır. Değişik
kuruluşlar Linux sistemi ve uygulama yazılımlarını biraraya getirerek
dağıtımlar oluşturmuşlar ve kullanımını yaygınlaştırmışlardır.
1.1 Linux'un Desteklediği Donanımlar
Linux şu anda başta IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar olmak üzere Apple,
Atari ve Amiga gibi 68000 tabanlı bilgisayarlar üzerinde, Sun Sparc
işlemcili iş istasyonları, Alpha işlemcili kişisel bilgisayarlar, MIPS,
PowerPC, HP PA-RISC ve ARM mimarilerinde çalışmaktadır.
IBM uyumlu kişisel bilgisayarlar üzerinde 80386 ve üzeri (80486 80586
Pentium PentiumPro ve türevleri) değişik üreticilerin işlemcileri ile
sorunsuz olarak çalışmaktadır. 80286 ve 8086 işlemcili bilgisayarlar için
sınırlı kabiliyette Linux uygulamaları mevcuttur.
PCI, VESA, ISA ve MCA mimarilerinde her türlü anakartı desteklemektedir.
Teorik olarak 4 Gbyte'a kadar RAM desteklenmektedir.
AT uyumlu diskler (IDE, EIDE ve 16 bitlik MFM,RLL veya ESDI)
desteklenmektedir. Kontrol kartına uyumlu destek bulunduğu sürece SCSI
diskler ve diğer cihazlar desteklenmektedir.
IDE-ATAPI CD-ROM sürücüleri, ve bazı özel CD-ROM kontrol kartları
desteklenmektedir.
Metin ekranlarda CGA, EGA, VGA, Hercules veya uyumlu kartlar
desteklenmektedir. X Window ortamında genel VGA ve SVGA uyumlu kartlar ve
S3, ET4000, 8514/A, ATI MACH8, ATI MACH32 gibi birçok görüntü kartı
desteklenmektedir.
Birçok 10 ve 100 Mbit ethernet kartı, ISDN, ATM, FDDI, SLIP, CSLIP, PPP
desteği verilmektedir.
Başta SoundBlaster, Gravis Ultrasound olmak üzere birçok ses kartı
desteklenmektedir.
Linux altında hangi donanımların desteklendiği ile ilgili ayrıntılı bilgiyi
Hardware-HOWTO'dan alabilirsiniz. HOWTO dökümanları hakkında daha geniş
bilgi ve nereden temin edeceğiniz kitabın sonunda detaylıca anlatılmıştır.
Makinanızda Linux çalıştırmak için kullanacağınız uygulamalara bağlı olarak
en az bir 386SX işlemci ve 4 Mbyte RAM'a ihtiyaç duyacaksınız. Sabit disk
üzerinde ise en az 40 Mbyte'lik bir alan ayırmanız gerekecektir. Rahat bir
kullanım için en az 8 Mbyte RAM ve 200 Mbyte sabit disk ve bir 486 işlemci
önerilmektedir.
1.2 Linux'un Kullanım Amaçları
Ücretsiz olarak dağıtılıyor ve gelişiminin hala devam ediyor olması biçcok
kişinin Linux'un profesyonel alanlarda kullanılamayacağının düşünmesine yol
açmaktadır. Oysa Linux işletim sistemini kullanan bilgisayarlar özel
kullanım başta olmak üzere birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadırlar.
Kişisel Kullanım
Linux evinde veya işinde UNIX işletim sistemi altında çalışmak isteyenler
için ideal bir platformdur. Özellikle işi veya eğitimi sırasında UNIX
platformlar altında çalışmak, uygulamalar kullanmak veya yazılım geliştiren
kişiler kendi kişisel bilgisayarlarında benzer ortamı yakalayabilmekte ve
işlerini kendi kişisel bilgisayarlarında gerçekleştirebilmektedirler.
Bunlara ek olarak Linux altında yer alan uygulamalar giderek sıradan bir
kullanıcı için bile bu işletim sisteminin ilgi çekici hale gelmesini
sağlamaktadır. Gelişimleri henüz tamamlanmamış olmasına rağmen, herhangi bir
kişisel bilgisayardan beklenebilecek yazı editörleri, hesap cetvelleri,
çizim yazılımları, veri tabanları birçok ihtiyaca cevap verecek düzeye
gelmiştir. Örneğin LaTeX kullanıcıları MS-DOS altında buldukları desteğin
çok daha fazlasını Linux altında bulabilmektedirler.
Internet Sunucusu
Linux doğrudan TCP/IP desteği ile gelmektedir. Bu yönü ile TCP/IP temelli
bilgisayar ağlarında hem istemci hem de sunucu olarak yaygın kullanım
bulmuştur. Üzerinde hali hazırda bulunan servislerin çeşitliliği, yeni çıkan
servislere hızlı ayak uydurması, kolay konfigüre edilebilmesi ve özellikle
de düşük maliyeti sebebi ile yaygın olarak İnternet servislerinin verilmesi
amacıyla kullanılmaktadır. Zamanla verdiği ağ servisleri başka protokollere
destek verecek sekilde genişletilmiştir. Şu anda Linux
WWW sunucu
DNS sunucu
NFS sunucu
NIS sunucu
X Window sunucu
BOOTP sunucu
SMTP sunucu
FTP sunucu
LIST sunucu
NEWS sunucu
gibi yaygın TCP/IP servislerinin yanısıra
NOVELL sunucu (Novell protokolü kullanarak disk ve yazıcı servisi)
SAMBA sunucu (Windows 3.1, Windows95, Windows NT ve WfW için disk ve yazıcı
servisi)
APPLETALK sunucu (MacOS kullanan Apple makinalar için disk ve yazıcı
servisi)
verebilmektedir.
Ağ Elemanı
Linux yazılım desteği ile birçok ağ elemanının yerine geçebilecek bir
alternatif olarak kullanılabilmektedir. Birden fazla ağın birbirine
bağlanması amacıyla bir yönlendirici (router) olarak da
kullanılabilmektedir. Özellikle farklı protokoller arası bir geçiş elemanı
olarak yaygın şekilde Linux'tan yararlanılmaktadır. Ayırca yönlendirici
olarak kullanıldığında kolaylıkla güvenlik amacıyla firewall (alev duvarı)
olarak konfigüre edilebilmektedir. Buna ek olarak bir ağ üzerinde bulunan
iki segmanın trafiğini birbirinden ayıran bir köprü (bridge) olarak da
hizmet verebilmektedir. Birçok kurumda bir veya daha çok modemin bağlanması
amacıyla bir terminal sunucu (terminal server) olarak Linux
kullanılmaktadır.
1.3 Nereden Linux Bulabilirim ?
Linux işletim sistemiminin temelini oluşturan çekirdek, bu çekirdeğin
kullandığı destek kütüphaneleri ve uygulama yazılımları bir araya
getirilerek, yükleme yazılımları da eklenerek Linux dağıtımları meydana
getirilmektedir. Bu dağıtımlar temel olarak bir kullanıcının Linux kullanmak
için ihtiyaç duyabileceği bir çok yazılımı bir araya getirirler. Bu
dağıtımların çoğu İnternet üzerinde anonim FTP arşivlerinde
bulunabilmektedirler. İnternet erişimi bulunmayan kişilerinde (veya
Internet'ten 120 Mbyte kopyalamak istemeyen kişilerin) yararlanabilmesi için
çesitli CD-ROM şirketleri tarafından CD-ROM üzerinde dağıtımlar meydana
getirilmiştir.
Linux dağıtımları ve bunların nereden temin edilebileceği hakkında detaylı
bilgi, Linux Kurulumu başlığı altında bulunabilir.
Doküman Temini
Linux hakkında yazılan kitapların sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Yine de
en güncel bilgi İnternet üzerinde bulunmaktadır. Elektronik ortamda bulunan
iki temel döküman çeşidi bulunmaktadır. Bunlar:
Linux Documentation Project
NASIL (HOWTO) dökümanlarıdır
NASIL dökümanlarının bir kısmının Türkçeye çevrilmesi işlemi devam
etmektedir. Şu ana kadar çevrilen dökümanları Linux Kullanıcıları Grubu WWW
sayfasından bulabilirsiniz.
1.4 Yazılım Özellikleri
Bir işletim sistemi, ne kadar mükemmel olursa olsun, uygulama yazılımlarının
çokluğu ve kalitesi ile varolabilirler. Herhangi bir Linux dağıtımı
içerisinde, değişik amaçlara hizmet eden birçok yazılım bulunmaktadır. Ancak
her geçen gün bu dağıtımlarda yer almayan yeni yeni yazılımlar çıkmaktadır.
UNIX makinalar üzerinde yer alan uygulamaların çoğu, değişik platformlar
altında bulunduğundan çalıştırılabilir (executable) olarak dağıtılmaz,
kaynak kodu şeklinde sunulurlar. Sözkonusu yazılımı kullanmak isteyen bir
kullanıcı bu kaynak kodunu kendi platformunda derleyerek çalıştırır. Bu tür
yazılımların birçoğu Linux altında kolaylıkla çalıştırılabilmektedir. Bu tür
yazılımları İnternet üzerinde çeşitli FTP arşivlerinde bulmak mümkündür.
Linux'a özel veya Linux üzerinde geliştirilen yazılımlar için standart bazı
FTP arşivleri vardır. Bunların en bilineni Sunsite FTP arşividir. Burada
çeşitli dizinler altında konularına göre ayrılmış bir durumda elektronik
devre tasarım yazılımlarından oyun programlarına kadar birçok değişik
yazılım bulunmaktadır. Bu arşivin Türkiye'de yeralan bir kopyası adresinde
vardır.
Linux'un bu denli sevilmesi ve yaygınlaşması çesitli şirketlerin (Macintosh,
Sun, SSC gibi) Linux üzerinde çalışan ticari yazılımlar geliştirmesi
sonucunu verdi. Bu konuda detaylı bilgi için Commercial-HOWTO dökümanından
yararlanabilirsiniz.
Linux üzerinde bulunan uygulamaların ve yazılımların listeleri için
aşağıdaki adreslerden yararlanabilirsiniz:
Linux Applications and Utilities
Scientific Applications on Linux
Linux Software Map
Temel Komutlar
Daha önce UNIX tabanlı bir işletim sisteminde çalışanlar için Linux,
öğrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktır. Standart bir UNIX sisteminde
yeralan hemen hemen tüm komutlar, Linux'a taşınmıştır. Onlarca çeşit kabuğun
yanı sıra, sed, awk gibi programcının işini kolaylaştıran diller, ls, less,
finger gibi temel her türlü komut, Linux'ta vardır.
Ağ ve İnternet uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm :-) yanında
metin editörleri olarak vi, vim (vi'ın daha gelişmiş sürümü), pico ve joe
sayılabilir. Editörlerden, bizde fazla bilinmeyen Emacs da Linux altında
denemeye değer programlardandır. Kelime işlem programlarından troff, groff (GNU
troff) ve daha modern metin işleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir.
Bazı program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) başında görebileceğiniz
GNU (Gnu is Not UNIX!), Linux için de yazılım ve programlar üreten bir
kuruluştur. GNU, lisansını ve yazarını korumak koşuluyla programları kaynak
koduyla birlikte Linux kullanıcılarına dağıtır. GNU bash ve tcsh, Linux
altında en çok rağbet edilen iki kabuk ismidir. Diğer kabuklar arasında zsh,
ash, ksh ve csh sayılabilir. Kabuklar hakkında daha geniş bilgiyi, Bash konu
başlığı altında bulabilirsiniz.
Uygulama Programları
Linux üzerinde ver tabanı uygulamaları ortalama bir kullanıcının ihtiyacını
karşılayabilir. Postgres, Mbase, msql ve Ingres gibi profesyonel yazılımlar
Linux ve diğer platformlarda istemci/sunucu bazda görev yapabilirler.
Özellikle Postgres, uygulama kolaylığı ve C, perl, tcl gibi birçok dile
yönelik arabirimiyle göze çarpar.
Mühendislik yazılımları arasında gnuplot (grafiksel veri analiz yazılımı),
xspread ve xfractint (fraktal yaratma programı) sayılabilir.
Doğru seçilmiş bir donanım üzerinde kurulan bir Linux makinası, hemen her
tür çokluortam (multimedia) uygulamalarını rahatlıkla çalıştırabilir. En az
Pentium tabanlı, 32Mbayt RAM ve 2GB sabit diske sahip makina yardımıyla
ticari olarak satılan çokluortam uygulamalarını kullanabilirsiniz. Linux,
hemen her türlü ses kartını desteklediğinden ses dosyalarının, workman,
Cdplayer gibi programlar yardımıyla kolayca çalınması mümkün olur. MIDI
editörleri ve bir sentezleyici ile kendi müzik stüdyonuzu kurabilirsiniz.
Biraz oyun oynamak mı istediniz ? Doom, Quake, Abuse, Xtetris, FreeCiv(ya da
CivNet), Imaze ve benzeri onlarca oyun Linux'ta da var. ODTÜ'de yüzlerce
öğrenciyi bilgisayar başına mıhlayan MUD (Multi User Dungeon) oyunlarını
sunan makinaların birkısmı Linux idi.
Bu oyunları çeşitli ftp adrteslerinden ücretsiz temin edebilirsiniz.
X Window Arabirimi
Linux işletim sistemi altında X Window sistemi ile Windows altındaki gibi
grafik arabirimiyle birlikte çalışabilirsiniz. Windows ile uğraşan herkes
rahatlıkla X Window'a geçiş yapabilir. X ile ekranda aynı anda birden fazla
pencere açılabilir, fare yardımıyla birden fazla uygulama aynı anda kontrol
edilebilir.
Pekçok uygulamanın (özellikle İnternet tabanlı) X üzerinde çalışan sürümleri
vardır. Bu sayede metin tabanlı ekrana (vt100) dönmeden her işinizi X
yardımıyla tamamlayabilme şansınız olur. Bu sayede Linux, bir iş istasyonu
görünümüne ve kullanışlılığına sahip olacaktır.
X pencere denetleyici (window manager - wm) kullanıcı ile X arasında bekler
ve klavye ile fareden aldığı emirleri ekranda yerine getirir. Bu emirler,
pencerelerin açılması, kapatılması ve yerlerinin değiştirilmesi gibi
komutlardır. Sıkça kullanılan pencere denetleyicileri fvwm, twm ve olwm'dir.
1.5 Linux ve Diğer İşletim Sistemleri
Linux ve diğer işletim sistemleri arasındaki ilişkiyi, benzerlikleri ve
farklılıkları bilmek önemlidir. Linux işletim sistemi, diğer sistemler ile
birlikte aynı sabit diski paylaşabilir. UNIX'i öğrenmek için kesinlikle en
kolay ve ucuz yol olan Linux, diğer işletim sistemlerine karşı her zaman
güçlü bir alternatif olmaktadır. İnternet servis sağlayıcılarının büyük
çoğunluğu, Linux kullanmakta, İnternet bağlantılarını, e-posta ve haber
grubu alış-verişini Linux sayesinde yapmaktadır.
Bir kişisel bilgisayarı satın aldığınız zaman çok büyük ihtimalle üzerinde
MS-DOS veya türevi bir işletim sistemi yüklenmiş olduğunu göreceksiniz. Her
kullanıcı o veya bu şekilde MS-DOS ile tanışır. MS-DOS, üzerinde en fazla
program yazılan işletim sistemi olmuş, bu yüzden modern işletim sistemleri
çıkmadan önce her kullanıcının kurtarıcısı gözüyle bakılmıştır. Fakat MS-DOS
arabirimi programlanırken ileriyi düşünemeyen programcılar, bu işletim
sistemine Linux'ta olan bazı hayati özellikleri kazandıramamışlardır.
MS-DOS, çok kullanıcılı bir sistem değildir ve aynı anda birden çok işi
yapamaz. İsterseniz çalıştırılabilecek en geniş programın büyüklüğünü görmek
için mem komutunu kullanmayı deneyin. Linux, sadece üzerindeki hafıza ile
sınırlıdır. 80x86 tabanlı mikroişlemcinin her özelliğini sonuna kadar
kullanır. Bunun sonucu olarak verimli bir işletim sistemi sayılabilir.
Tüm bu olumsuzluklara rağmen yine de MS-DOS kullanmak istiyorsunuz. Onun da
kolayını bulmuş Linux programcıları. Ücretsiz dağıtılan MS-DOS ve Windows
emülatörü yardımıyla MS-DOS altında çalışan programların hemen hepsi
Linux'la birlikte de çalışabilir. WinWord 2.0, sysinfo, Civilization ve
Qbasic Linux altında sorunsuz çalışan MS-DOS/Windows programlarından
birkaçı.
Profesyonel bir yatırım sayılabilecek Windows NT'nin çokgörevlilik ve
hafızayı mükemmel kullanma gibi özellikleri vardır. Buna karşılık fiyatı
oldukça yüksektir ve çalışmak için gayet yüksek standartlı bir makina ister.
IBM firmasının geliştirdiği OS/2 de NT'ye benzer şekilde çokgörevli işletim
sistemi olup fiyat/performans oranı açısından makul sayılabilecek bir
işletim sistemi olarak göze çarpar.
Linux, herkese göre bir işletim sistemi değildir. UNIX'i benimsemeyen bir
kullanıcıdan Linux'u kullanmasını bekleyemezsiniz. İnternet'in kendisi UNIX
tabanlı olduğu için Linux bu alanda yukarıda sözü geçen sistemlerden daha
avantajlı bir duruma gelir. Dağıtımı tek firmayla sabit olmadığı için
geliştirilme aşamasında dünyanın dört bir yanından katkı ve destek gelir.
UNIX'e belirli bir standart getirilmesi için yapılan çalışmalara uyan Linux,
POSIX standardını destekler.
RedHat, Caldera gibi çeşitli Linux sürümleri da piyasada satılmakta, çok
zengin bir döküman ve arşiv kaynağı ile kullanıcılara sunulmaktadır. 80x86
tabanlı işlemciler üzerinde kurulabilen ve İnternet üzerinde bedava
dağıtılan diğer işletim sistemlerinden birisi FreeBSD'dir. FreeBSD, bir grup
programcı tarafından BSD standartını 80x86 bilgisayarlara taşımak üzere
geliştirilmiştir ve Linux ile büyük benzerlikleri bulunur.
Linux işletim sisteminin güvenilir ve sağlam yapısından haberdar olmayan,
hatta bu gerçeği bilerek ücretli sistemlerdem medet uman kişiler vardır.
Sabit fikirli olmadan önce bu sistem hakkında daha fazla verinin
dağıtılması, kullanıcıların bilinçlendirilmesi gereklidir. Bu da ancak,
Linux'un yapabildiklerini göstermekle olabilir.
1.6 Türkiye'de ve Dünyada Linux
Eğer Linux'u sever ve bu sistemin yaygınlaşmasında, bihaber kullanıcılara
tanıtımında öncülük etmek isterseniz, bu bölüm tam size göredir.
Henüz tüzel kişiliği olmayan Türkiye Linux Kullanıcıları Grubu sayfası
Türkiye'de Linux çalışmaları için iyi bir başlangıç noktasıdır. Türkçe ve
İngilizce Türkiye'deki en geniş kapsamlı Linux sunucusunun genişlemesinde
yeni fikirlere, çözüm önerilerine ihtiyaç vardır. Bu da ancak Linux seven
bir kitlenin varlığıyla mümkündür.
Dünyada ve Türkiye'de İnternet Servis Sağlayıcıları (İSS) Linux'u uzunca bir
süredir ticari olarak kullanıyorlar. Uygulama yazılımları da bu yönde
kullanıcıların hizmetine sunuluyor. Fakat güvenlik sorunları nedeniyle Linux
kullanan servis sağlayıcıları, müşterilerini bu hizmetten yoksun tutuyorlar.
Açık sistem kavramının yaygınlaşması da bu sebepten dolayı sekteye uğruyor.
http://www.10mb.com/linux/ adresinde, ticari uygulama yazılımlarına destek
veren bir proje yeralmakta.
SSC (Specialized Systems Consultants - http://www.scc.com), ``Linux Journal''
adında bir dergiyi başarıyla dağıtıyor. Tirajı onbinleri bulan bu aylık
dergide bu işletim sistemini aktif kullanan herkes için, her konuda, her
düzeyde makale bulmak mümkündür.
1.7 Linux ve Donanım Desteği
Bir işletim sisteminin tüm kartları tanıması, tüm sabit disklerle
çalışabilmesi, tüm giriş/çıkış kartlarıyla uyum içinde çalışması mümkün
değildir. Bu konuda çok iddalı olan tak-çalıştır sistemine sahip Windows95
bile bazen yetersiz kalabilmekte. Linux da piyasada yeralan hemen hemen
bütün donanımlarla birlikte çalışabilir.
Linux, üzerinde matematiksel işlemci olsun veya olmasın Intel 386SX/DX,
486SX/DX/SX2/DX2/DX4, Pentium ve PentiumPro işlemcilerde sorunsuz çalışır.
Bunlarla beraber (Cyrix 486 tabanlı işlemcilerinde nadiren sorun çıkarsa da)
AMD, Cyrix gibi firmaların işlemcileri de Linux tarafından desteklenir.
Matematik işlemcisi olmayan bilgisayarlarda Linux'un beyni sayılan çekirdek,
matematik işlemcisine gerek duyulan kod parçalarında bu işlemciyi emüle
edebilir. Burada belirtilen IBM uyumlu PCler dışında ALPHA, PowerPC, MIPS,
farklı Sparc modelleri, PA-RISC gibi birçok farklı işlemciye de başarılı bir
şekilde taşınmıştır.
Linux, kişisel bilgisayarlarda kullanılan ISA, VLB (Vesa Local Bus - yerel
veri yolu), EISA, MCA (IBM Microchannel) veya PCI veriyolu mimarisi ile
çalışabilirler.
Linux, SMP (symmetric multi processor) olarak da bilinen birden fazla
işlemcili bilgisayarlar üzerinde de çalışabilir ve birden fazla işlemciyi en
verimli şekilde kullanır.
Kişisel bilgisayarların kullandığı 80x86 tabanlı işlemciler dışında, taşınan
ve sorunsuzca çalıştığı bilinen işlemciler ve bilgisayarlar ile konu
hakkında daha fazla bilgi alınabilecek İnternet adresleri aşağıda
verilmiştir.
Linux/68000
Linux/MIPS
Linux/PowerPC
Linux for Acorn
MacLinux
Compaq Deskpro XL
IBM PS/2 MCA systems
Compaq Contura Aero
IBM ThinkPad
Linux/MIPS
Linux/Alpha
HP PA-RISC
SPARC/Linux
Linux, metin modu kullanırken tüm ekran kartlarıyla (Hercules, CGA, EGA, CGA,
IBM monokrom) sorunsuz çalışır. X Window çalıştırmak isterseniz
hızlandırılmış bir SVGA kart önerilir. Sürekli yenileri eklense de aşağıda
şu anda desteklenen kartların tam listesi vardır.
Hercules mono
VGA / VGA Mono
EGA
ARK Logic ARK1000PV/2000PV, ARK1000PV/VL
ATI VGA Wonder, ATI Mach32, ATI Mach8, ATI Mach64
Cirrus 542x, 543x, 62x5, 6420/6440
OAK OTI-037/67/77/87
Trident TVGA8900, TVGA8800, TVGA9xxx
Tseng ET3000/ET4000/W32, ET4000/W32/W32i/W32p, ET4000AX
IBM 8514/A, IBM XGA, XGA-II
IIT AGX-010/014/015/016 (16 bpp)
Oak OTI-087, OTI-067, OTI-077
S3 911, 924, 801, 805, 928, 864, 964, Trio32, Trio64, 868, 968
Weitek P9000 (16/32 bpp)
Diamond Viper VLB/PCI
Orchid P9000
Western Digital PVGA1, WD90C00/10/11/24/30/31/33
Avance Logic AL2101/2228/2301/2302/2308/2401
Chips & Technologies 65520/65530/65540/65545
Compaq AVGA
Genoa GVGA
MCGA (320x200)
MX MX68000/MX68010
NCR 77C22, 77C22E, 77C22E+
RealTek RTG3106
Video 7 / Headland Technologies HT216-32
Western Digital/Paradise PVGA1, WD90C00/10/11/24/30/31/33
Hyundai HGC-1280
Sigma LaserView PLUS
Sabit Diskler ve Sabit Disk Denetleyicileri
Linux, standart IDE, bazı ESDI, hemen hemen tüm SCSI ve nadiren kullanılsa
da MFM ve RLL denetleyicilerini desteklerler. Aslında Linux çalıştırmak için
sabit diske gerek yoktur. Ağ üzerinden, Bootp protokolü yardımıyla Linux
yüklü başka bir bilgisayarın kaynaklarını kullanmak mümkündür. Sabit disk
denetleyiciniz en az 16 bit olmalıdır. Genellikle MS-DOS altında sorunsuz
çalışan her sabit diski Linux da görebilir.
Sabit disk üzerinde Linux için bir miktar yer ayırmalısınız. Birden fazla
disk de kullanabilirsiniz, Linux her diski ayrı bir dizin altından
erişebilir. Bu konuda daha geniş bilgiyi Linux kurulumu bölümünde
bulabilirsiniz.
Sabit diskler, denetleyicileri desteklendiği sürece Linux altında
kullanılabilirler. Artık neredeyse tüm CD-ROM'lar SCSI denetleyicilerle
çalışıyorlar. Bir SCSI denetleyiciniz varsa makinanız CD-ROM'u da
tanıyacaktır. Linux, CD-ROM'ların standart iso9660 dosya sistemini de tanır.
Desteklenenen kartlar,
AMI Fast Disk VLB/EISA
Adaptec AVA-1505/1515, AHA-1510/152x, AHA-154x, AHA-174x, AHA-274x,
AHA-2940/3940, ACB-40xx
Always IN2000
BusLogic (ISA/EISA/VLB/PCI)
DPT PM2001, PM2012A (EATA-PIO)
DTC 329x (EISA) (Adaptec 154x compatible)
Future Domain TMC-16x0, TMC-3260 (PCI), TMC-8xx, TMC-950
Media Vision Pro Audio Spectrum 16 SCSI (ISA)
NCR 5380 generic, 53c400, 53c406a, 53c7x0, 53c8x0 (PCI)
Qlogic / Control Concepts SCSI/IDE (FAS408) (ISA/VLB)
Seagate ST-01/ST-02 (ISA)
SoundBlaster 16 SCSI-2 (ISA)
Trantor T128/T128F/T228 (ISA)
UltraStor 14F (ISA), 24F (EISA), 34F (VLB)
Western Digital WD7000 SCSI
AMD AM53C974, AM79C974 (PCI)
Adaptec SCSI-MFM/RLL bridgeboard
Iomega PC2/2B
Qlogic (ISP1020) (PCI)
Ricoh GSI-8
Ethernet Kartları
Piyasada çok çeşitli ethernet kartları vardır. Genellikle yaygın olarak
kullanılanlar 3Com veya NE2000 uyumlulardır. Aşağıda desteklenen ethernet
kartların bir listesi yeralmaktadır. PCMCIA, Tokenring, ISDN, AX25
kartlarının uyumlu olanları, çok nadir kullanıldıkları için burada
belirtilmeyecektir.
3Com 3C501, 3Com 3C503, 3C505, 3C507, 3C509/3C509B (ISA) / 3C579 (EISA)
AMD LANCE (79C960) / PCnet-ISA/PCI (AT1500, HP J2405A,
NE1500, NE2100, NE2000, NE1000
AT&T GIS WaveLAN
Allied Telesis AT1700
Ansel Communications AC3200 EISA
Apricot Xen-II
Cabletron E21xx
DEC DE425 (EISA) / DE434/DE435 (PCI), DEC DEPCA
HP PCLAN 27245, 27247, 27252A, 10/100VG PCLAN
Intel EtherExpress, EtherExpress Pro
New Media Ethernet
Racal-Interlan NI5210, NI6510
PureData PDUC8028, PDI8023
SEEQ 8005
SMC Ultra
Schneider & Koch G16
Western Digital WD80x3
Zenith Z-Note / IBM ThinkPad 300 built-in adapter
Ses Kartları
Linux üzerinde hemen her türlü ses kartı desteği var. SoundBlaster16 ses
kartlarının üzerinde ASP çipi veya 4.11 ve 4.12 DSP (digital signal
processor - sayısal ses işleyici) bulunanları Linux üzerinde
kullanamazsınız.
Desteklenen ses kartları,
6850 UART MIDI
Adlib (OPL2)
Audio Excell DSP16
Aztech Sound Galaxy NX Pro
Crystal CS4232
CHO-PSS (Orchid SoundWave32, Cardinal DSP16)
Ensoniq SoundScape
AWE 32
Gravis Ultrasound, Gravis Ultrasound MAX
Logitech SoundMan Games, Logitech SoundMan Wave
Logitech SoundMan 16 (PAS-16 uyumlu)
MPU-401 MIDI
MediaTriX AudioTriX Pro
Media Vision Premium 3D (Jazz16), Pro Sonic 16 (Jazz), Pro Audio Spectrum 16
Microsoft Sound System (AD1848)
OAK OTI-601D cards (Mozart)
OPTi 82C928/82C929 cards (MAD16/MAD16 Pro)
Sound Blaster, Sound Blaster Pro, Sound Blaster 16
Turtle Beach Wavefront cards (Maui, Tropez)
Wave Blaster
Fare
Linux, Microsoft serial mouse, Mouse Systems serial mouse, Logitech Mouseman
serial mouse, Logitech serial mouse, ATI XL Inport busmouse, Microsoft
busmouse, Logitech busmouse ve PS/2 mouse destekler.
Genellikle kullanacağınız farenin türü Microsoft ya da Mouse Systems serial
mouse olacaktır.
Modem, Yazıcı ve Oyun Çubuğu
Hem internal (kasa içine takılan) hem de external (kasanın dışında kalan)
tüm modemler Linux tarafından desteklenir. Aynı şekilde paralel veya seri
porta takılan her yazıcı ve çizici desteklenir. İsterseniz bunları yerel bir
ağ üzerinden birden fazla makinaya paylaştırabilirsiniz. Linux altında lpr
yazılımı, yazıcılara erişimi sağlamak için kullanılır.
Oyun çubukları için sürücüler ister doğrudan çekirdeğe eklenebilir,
istenirse de modül olarak derlenebilir.
Aşağıda, Linux'un desteklediği giriş/çıkış kartlarının geniş bir listesi
vardır.
AST FourPort and clones
Accent Async-4
Arnet Multiport-8
Bell Technologies HUB6
Boca BB-1004, 1008, BB-2016, IO/AT66, IO 2by4
Computone ValuePort
DigiBoard PC/X (4, 8, 16 port)
Comtrol Hostess 550 (4, 8 port)
PC-COMM 4-port (4 port)
SIIG I/O Expander 4S (4 port, uses 4 IRQ's)
STB 4-COM (4 port)
Twincom ACI/550
Usenet Serial Board II (4 port)
Cyclades Cyclom-8Y/16Y (8, 16 port) (ISA/PCI)
Stallion EasyIO, EasyConnection 8/32, 8/64
1.8 Linux Avantaj ve Dezavantajları
Pekçok insan, ``neden Linux?'' diye sorabilir. Belki de cevap önce
kullanıcının kendini tanıması ile bulunabilir. Değişik yerlerde Linux
kullanılması ve bunun sonuçları hakkında gözlemlediklerimizin ışığı altında
çok kabaca:
Eğer,
Bilgisayarla ilişkiniz belirli paket programlara dayanıyorsa, bilgisayar
kullanmak için bilgisayar konusunda bilgi sahibi olmanız gerektiğine
inanmıyorsanız, bilgisayar ile uğraşmak hoşunuza gitmiyorsa, sorunlarınızı
kendi başınıza çözmeyi denemekten hoşlanmıyorsanız, bir sorun çıktığında
para vererek de olsa bu sorununuzu birisi aracılığı ile çözmek istiyorsanız
Linux kesinlikle size göre değil.
Ama eğer,
Bilgisayarınızla ilgilenmekten hoşlanıyorsanız, bilgisayarda çıkan
problemlerle uğraşmak hoşunuza gidiyorsa, diğer işletim sistemlerinin sizi
sıktığına ve sınırladığına inanıyorsanız, donanımınızdan daha çok performans
istiyorsanız, UNIX işletim sistemi ile çalışmayı seviyorsanız
Linux size göre olabilir.
Avantajları
UNIX işletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız ve bu
işletim sisteminde platforma bağımlı bir yazılım kullanmıyorsanız, Linux
ideal bir çözümdür.
Linux ücretsizder. Sadece işletim sisteminin maliyeti açısından değil,
verdiği performans için ihtiyaç duyduğu donanım açısından da çok ucuzdur.
Üstüne üstlük çok kullanılan ve bol yedek parçası bulunan bir platform
altında çalıştığı için belirli bir Linux sisteminin performansını artırmak
için yapılması gereken yatırım başka bir UNIX iş istasyonunu aynı oranda
geliştirmek için gereken yatırıma göre çok düşüktür. Herhangi bir Sun
bilgisayarın hafizasını iki katına çıkarmak için harcanacak para ile bir
Linux-PC'nin hafizasını iki katına çıkarmak için harcanması gereken parayı
kıyaslamayı deneyin. Fakat şirketler bazında Linux'un bedava bir işletim
sistemi olması genelde gözardı edilir.
Bir Linux makine bu sayede sadece işletim sistemi açısından değil donanım
olarak da ucuza gelmektedir.
Linux hızla geliştirilmektedir. Bu gelişimin en büyük yararı, eksikliklerin
kullanıcıların talepleri ve çabaları sonucunda hızla giderilmesidir. Linux
diğer tüm işletim sistemlerine göre belirli bir donanım için daha hızlı
destek verebilmektedir.
Linux çok değişik donanımlar ve servisler icin özel olarak hazırlanır.
İşletim sisteminin temelini oluşturan çekirdek kullanıcı tarafından da
derlenebildiği için, bu derleme sırasında sadece kullanım amacına yönelik
alt programlarla donatılır. Bu genel olarak daha sistemin performansını
artırmaktadır. (Örnek olarak SCSI donanımınız yoksa çekirdeğinizde SCSI ile
ilgili alt programlara yer vermezsiniz)
Dezavantajları
Linux'un serbestçe dağıtılıyor olması bir çok kişinin bu işletim sistemine
güvenmemesine yol açmıştır. ``Ciddi bir şey olsa, bedava olmazdı !'' kanısı
oldukça yaygındır.
Linux'un sürekli gelişiyor olması en büyük dezavantajlarından biridir. Henüz
tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi (hala Windows95 programlarını çalıştıramıyor
:) ), gelişimin bazı aşamalarında topyekün değişiklikler yapılması, gelişimi
takip etmek için bazen sürekli yenileme yapılması, birçok kullanıcının bu
işletim sistemine güvenmemesine yol açmıştır.
Linux herhangi bir ticari destek altında gelişmemektedir. Bunun en büyük
yararı işletim sisteminin ticari kaygılar taşımamasıdır. Ancak bunun
yanısıra diğer işletim sistemlerinde olan teknik destek, dağıtım ve
dökümantasyon alanlarında eksikleri vardır. Özellikle teknik destek
eksikliği, anahtar teslim çözümlere alışmış kullanıcıların çokluğu Linux
kullanıcılarının sayısını sınırlayan temel faktörler olmuşlardır.
Bu konudaki eksikliği gidermek için çeşitli gönüllü kuruluşlar, kullanıcı
grupları oluşmuştur. Zamanla Linux teknik desteği ticari bir konu olarak
ortaya çıkmıştır. Şu anda tüm dünyada Linux çözümleri konusunda teknik
destek veren danışmanlar bulunmaktadır. Bu kişiler ve kurumlar hakkında
ayrıntılı bilgiyi Consultants-HOWTO dökümanında bulabilirsiniz.
Linux işletim sistemini geliştirenlerin ticari kaygılar gütmemeleri bazı
ticari yazılımların Linux üzerinde gelişmemesine sebep olmuştur. Linux
üzerinde belirli konularda diğer işletim sistemlerinden aşağı kalmayan
yazılımlar bulunmasına rağmen, belirli bazı konularda çok zayıf kalmıştır. (
Mesela oyunlar :) )
Linux üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanıcıların rahatça
kullanabileceği düzeyde değildir. Bazı çözümler kullanıcıların belirli bir
yazılım ve işletim sistemi bilgisine sahip olmalarını gerektirmektedir.
Sonuç olarak: Biz uzun süre Linux kullandık ve çok zevk aldık. Diğer işletim
sistemleri ile yapamadığımız birçok uygulamayı Linux sayesinde
gerçekleştirdik. Belirli bir donanım ile gösterdiği performansın bir çok
işletim sisteminin üzerinde olduğunu gördük. Ne var ki her uygulama için
Linux'un ideal bir çözüm olarak ortaya çıkmadığının bilincinde olmak
gerekir. Belki ilerleyen senelerde üzerinde geliştirilen uygulama
yazılımları daha çok kişiyi başka işletim sistemleri kullanmaktan
vazgeçirecektir.
|
