Suha Çalkıvik

 

 

‘Ölmüş Bir Koyunu Değerlendirmenin 37 Yolu’

 

İngiliz yönetmen Ben Hopkins’in belgesel filmi, özellikle bizim insanlarımızın içini ısıtacak görsel bir anlatım sergilerken, gerisinde tatlı bir tebessüm de bırakıyor.

 

Bu yıl, Berlin Film Festivali’nde ‘Forum’ bölümünde ilgiyle karşılanan ve Caligari Özel Ödülü de alan yapım, asıl başarısını Kanada’da yapılan Hot Docs Uluslararası Belgesel Film Festivali’nde ‘En İyi Belgesel Film Ödülü’nü kazanarak gösterdi. Yapım, Uluslararası İstanbul Film Festivali’nden sonra, beyazperdeden ekrana, Perşembe saat 20.30’da NTV Belgesel kuşağında.

 

Yönetmen Ben Hopkins, son 10 yıl içinde Orta Asya’dan gelmiş küçük sayılabilecek bir topluluk hakkında belirsiz bir gerçeği ele alıp, farklı bir anlatım yolu seçerek etnografik bir belgesel çekmeyi başarmış. Film, şu an Türkiye’de Doğu Anadolu’da  soylarını devam ettiren Pamir Kırgızlarının yakın tarihini anlatmak için dramatik sahnelerin eşliğinde çekilmiş sıradışı bir belgesel. “Ölü bir koyundan kaç yoldan faydalanılabilir?” Pamir Kırgızları ile İngiliz yönetmen Hopkins’in işbirliğine güveniyorsanız, bu sorunun cevabı, 37… Fakat sorulacak asıl soru; dört bir yanı uydu teknolojisi ile kuşatılmış olan evrensel bir köyde yaşayan bir insan, bunu neden bilmek istesin? İsminden bile standartların dışında olduğu sinyalini veren, esprili bir dille anlatılan bu eğitici filmin konusu, içerdiği ince alayın altında derin bir merak uyandırıyor. Dramatik sahnelerde Van Devlet Tiyarosu sanatçılarının da rol aldığı belgeselde kamera arkasında da Türk kadro çoğunlukta.

 

Pamir Kırgızları, Rusya, Çin, Afganistan ve Pakistan’da çeşitli başarılara ulaşıp şimdi Türkiye’de yaşayan yaklaşık 2000 kişilik bir topluluk. Sovyetler’in Afganistan’ı işgal etmesiyle, bu müdahaleye karşı çıkışlarının ardından Pakistan’da daha önce yaşadıkları yere mülteci olarak geri dönmüşler. Daha sonra, Whipsnade Hayvanat Bahçesi’ndeki bir İrlandalı tarafından kendilerine ithal edilen, özel damızlık ‘Yaka’ koyunlarına sahip olmuşlar. Türkiye’ye yerleşmeden önce Alaska’ya göçe etmeyi bile düşünmüşler.

 

 

Bu belgesel, konuya ‘büyüteç altındaki bir karınca imiş gibi yaklaşılan çoğu antropolojik film yapımından bir fark gösteriyor. ‘Schrödinger’in Kedisi’ paradoksuna benzer biçimde, konunun, gözlem yapma eyleminden etkilenmesi hiç de sürpriz değil. Ya da film diliyle söylemek gerekirse, çok uzaklara dağılmış insanlara (onlardan izin almaksızın) baş plan çekim için kameramızı yöneltirsek, bu çekim onları oldukça etkileyebilir. Oysa bu yapımda Pamir Kırgızları, kendi belgesellerini yapanlara ellerinden geldiğince yardım etmişler. Hopkins, temel etnografik belgesel kalıplarını bir kenara atarak, Kırgızlar ile ilgili filmlerini onlarla birlikte üretmiş. Ulusal sporları ip üstünde yürümek olan Uygurlu bir grubu anlatan başarılı belgesel film ‘King of the Sky’da olduğu gibi, Orta Asya etnik gruplarına dair daha çekilen belgesellerdeki standart tarihsel anlatımdan kaçınılarak, kendi tarihlerinin dramatik canlandırma üretimine onlar da katılmış. Hatta çalışmalar sırasında film ve yapımcılar hakkında yorumda bile bulunmuşlar. Filmin çekim notlarında, topluluk reisinin, film ekibine büyük bir anlayış ve hoşgörüde bulunarak, rehberlik ettiği yazılmış.

 

Yönetmen Hopkins gerçekten, ölü bir koyunun gerekli / gereksiz bütün olası kullanımlarını öğrenmiş. Bu bilgileri ona aktaran yaşlı kişi eşliğinde tüm birikimini sonunda hikâyeye dönüştürmüş. Filmin ilerleyen sahnelerinde Türkiye’de büyümüş genç bir Kırgız’ın kendi geleceği hakkında karamsar olduğuna tanık oluyoruz. Genç neslin, yeni olanaklar bulmak için kendi evlerinden, yerel kültür ve göreneklerinden uzaklaşıp İstanbul’a göçünde bir artış gözlemleniyor. Belgeselde Hopkins, bu geçiş evresindeki insanlara da odaklanmış. ‘Ölmüş Bir Koyunu Değerlendirmenin 37 Yolu’, -zaman Pamir Kırgızları’na ne getirirse getirsin- en azından onların miraslarından bir parçanın korunmasını sağlıyor. En çok da geçmişlerine duydukları sadakatı gözler önüne seriyor.

 

OYUNCULAR

Arif Kutlu

Alpaslan Kutlu

İsmail Atılgan

Şereban Aslan

Aysun Uçar

Esat Tanrıverdì

Sabur Vatan

Van Devlet Tiyatrosu Oyuncuları ve Ulupamir Köyü’nde yaşayan Pamir Kırgızları

 

 

 

 

 *Işık Üniv.’den Pelin Akalın’ın katkılarıyla çevrilip derlenmiştir.