(Bu yazı, 5 Nisan 2005'te NTV.COM.TR'de yayımlandı)

Çek Canlandırma Sineması ve Jiri Trnka

İstanbul Film Festivali’nde bu yıl, Çek kukla filmi geleneğinin ustası Jiri Trnka’dan iki edebiyat uyarlaması yer alıyor.
Suha Çalkıvik
 

Animasyon ustası, ressam, tasarımcı, karikatürist ve ilüstratör Jiri Trnka’nın, Venedik’te Gümüş Gondol kazanan Boccaccio’nun Decameron’undan 1964’te uyarladığı ‘Başmelek Cebrail ve Bayan Kaz’ ve Cannes, Venedik ve Bükreş’te büyük ödül alan, 1959 yapımı Shakespeare uyarlaması, ‘Bir Yaz Gecesi Rüyası’ adlı filmleri 8 ve 9 Nisan’da izlenebilir.

  1910’da Pilsen’de (Çek Cumhuriyeti) doğan Çek sinemacı Trnka, ressam ve desinatör olarak hayata atılır. Kuklacı ve ressam Josef Skupa’nın öğrencisi olur. Tiyatrolarda dekor çalışmaları yapar. Kendi tiyarosunu kurduktan sonra canlandırma sinemasına ve çocuk kitapları yazmaya yönelir. İlk uzun metrajlı filmi Spalicek (1947) ile uluslararası üne kavuşur. Birer canlı heykel olan kuklaları, karmaşık dekor düzeni, büyük bir anlatım gücü getiren ışık kullanımı ile bu film, başarılı sinema kariyerinin başlangıcı olur. Çek barok heykelcilerinin düşleri de beyaz perdede gerçekliğe kavuşur böylece. Onlar, heykellerine hareket kazandırmak istiyorlardı. Trnka, işte bunu başarır. ‘Cisaruv slavík-Çin İmparatorunun Bülbülü’ (1948), ‘Bajaja-Prens Bayaya’ (1950), ‘Staré povesti ceské-Eski Çek Masalları’ (1953) hep bu tutkunun unutulmaz ürünleridir.

  “Kukla film yapma düşüncesi bana, perdeyi üç boyutlu figürlerle doldurmak, onları canlandırma filmlerde olduğu gibi bir düzlemde değil de derinlemesine bir mekân içinde kullanma isteğimden geldi” diyor Trnka. “Ve ilk sinemacılık deneyimden bu yana her zaman tek bir amacım oldu: Lirik filmler yapmak. Kukla filmlerinin olanakları gerçekten sınırsızdır. Kukla filmleri, öteki filmler için aşılmaz olan engelleri aşmakta büyük bir güce sahiptirler. Bale ve opera ile ortak yönleri çok olduğundan şiirsel ve lirik karakterlerini kolayca korurlar.” Sinema literatüründe ‘Doğu’nun Walt Disney’i olarak anılan Jiri Trnka, kukla filmlerine gerçek bir Sine-Bale, Sine-Opera zenginliği kazandırdıktan sonra 1969 yılının son günü yaşama veda etti. Prag’da adını taşıyan ‘Studio Jiriho Trnky’, bugün canlandırma sinemasında bir ekolü yaşatıyor.